Tarihsel süreç içinde Türkiye ekonomisi

KARAGÖZ AHMET PAŞA CAMİİ VE MUHTEŞEM VAKFİYESİ

Kütahya camileri Karagöz Ahmet Paşa Camii, günümüzde sevgi yolu verilen caddenin üzerindedir,

Son zamanlarda doğu ve kuzey tarafları açılarak caminin bu iki yönü tertip ve tanzim edilmiştir.

Karagöz Ahmet Paşa Camii

Kütahya camileri Karagöz Ahmet Paşa Camii

Cami Medrese, Sıbyan mektebi ve İmaretten ibaret bulunan bu külliye 1505'ten 1511 senesine kadar Anadolu Eyalet valisi olarak Kütahya'da bulunan Karagöz Ahmet Paşa tarafından 1509'da yaptırılmasına başlanmış ve paşanın asi ve çapulcu Şahkulu tarafından Kütahya ovasındaki savaşta yakalanarak 1511'de şehit edilmesi üzerine ve vasiyeti mucibince yapılmakta olan Cami, Medrese ve sıbyan mektebi, hanımı İstanbullu (Şahıdevran bintü Abdullah) tarafından tamamlanmış ise de imaret yaptırılamamıştır.

Kitabelerde gördüğümüz (915-1509) tarihi caminin bitimini değil başlamasını anlatmaktadır.
Nitekim ilerde göreceğimiz vakfiyenin hazırlanması da külliyenin inşa tarihine rastlamakta, tahriri ve meriyete girmesi ise 1511 dedir. Şu hâlde külliyenin ikmal tarihi kesin olarak bilinmemektedir.

Kâgir ve taştan yapılmış olan bu cami, Mimar Sinan'dan önceki Osmanlı mimari tarzının tipik örneklerinden biri ve en güzelidir.
Oniki köşeli üç kasnak üzerine oturtulmuş şahane ve Kütahya camileri kubbelerinin en büyüğü olan bir kubbesi vardır.
Kiremitle örtülüdür.

Şimdiki durumu
Doğu cihetinden iki kanatlı ve camekânlı ahşap bir kapıdan girilir kapının hemen solunda ve dışında sebiller vardır.
Kapı (2, 75X3, 15) boyutundadır.
Ayakkabı çıkarılacak mahallin solunda (3,75X2, 50) m. tavanı ahşap dış cemaat yeri vardır, burada beş pencere vardır.
2,00X1,80 m. kapı etrafı mermer sütunlarla çevrilidir.
Üstü kemerlidir.

Karagöz Ahmet Paşa Camii kitabesi

Kapının üzerinde mermer üstüne hakkedilmiş 1311 de konulduğu anlaşılan şu kitabe okunmaktadır.

1— Esbak Anadolu valisi şehid i Said karagöz paşa kableşehade harem-i ismetlerine vaki olan vasiyetleri üzerine,
2 — Hicreti Nebeviyenin dokuz yüz anbeş şaline müsadif olan tarihte işbu cami-i şerif ve medrese-i münif,
3 — Ve mektebi lâtif bina ve ihya edilmiş olduğu Rabbitn fale bilhayır eyliye âmin. Rahmete vesile «olmak üzere bu mahalle sebt ve tahrir kılınmıştır. Rahmetullahi aleyhim ecmaiin, sene 915. 1311.

Caminin kuzey yönünde 15X15 m. karelik ağaçlı bir avlusu ve ortada çimentodan yapılma şadırvan vardır.
Bu avlının bitişiğinde ve yol kenarında son zamanda belediye tarafından yaptırılmış 10 basamak çimento merdivenle inilen ve içinde 10 çeşmesi ve beş helası bulunan yeraltı tuvaleti vardır. 

Bitişiğinde aynı tipte kadınlara mahsus kısmı vardır.
2019 Yılında yıkılmış olup yerine daha kullanışlı yapılmıştır
Caminin kuzey yönü üç kemer altında ve boydan boya camekânlıdır.
Tam ortada bulunan kemerin altında iki mermer sütun arasında 1,80X2, 10 m. ahşap kapıdan girilince ayakkabı çıkarılacak yerin sağında 7,00X3, 90 m. boyutunda dış cemaat mahfili ve keza solda yine 3, 90X4, 25 m. dış cemaat yeri vardır ve bunun hemen bitişiğinde bir küçük oda vardır.

Kapıdan girilince bu mevkiin en sağında ve kubbeden itibaren geniş bir kemer bir kubbe keza bir kemer ve bir kubbe Tamamen taş yapı badanalıdır.

Bu mahfilden 1, 70X1 90 m. camekânlı ve ahşap kapıdan girilince bir metre içerde asi cami kapısı vardır.
Bu kapının her tarafı mermer sütunlarla çevrili olup 1, 20X200 m. ve doğramadır. 

Kapının üstündeki kitabe şudur:
1 — Şuru'u besmele ile oldu bu cami-i âlânın,
2 — Muvaffak düşdü bir medrese ile civarında mekteb-i bâlânın,
3 — Sebeb düşdü bu hayrata hazret-i Karagöz Paşa,
4 — Ki dareynde ola makbul hem me'cur ide failine,
5 — Ne cami, cami-i Iâ'mi misal-i duhve-i kübra,
6 — Derunu kalb-i mü'min gibi olmuş ruz-i şeb berrak,
7 — Temevvüc eyledikçe bahr-ı tekbirat kaddü kaamet,
8 — Gelür güş-i dil-i ehli salaha vecd-i istiğrak,
9 — Eyledim inşat tarihi gönülden Muhlis'a
10 — Hissedar etmek ümidile sevabından İlâh. 915.

1,40 m kalınlığında bulunan ve dört duvar üzerine inşa edilen bu Cami 12,80 X 14,30 m karedir, mahfilleriyle beş yüz kişinin ibadetine müsaittir cami kapısından girilince sağda müezzinler mahfili vardır, tek mermer sütun ile duvarlara raptedilmiş yukarı mahfile, minare kapısından çıkılır.
Minare 84 basamaklı olup tek şerefelidir, külah kurşun kaplıdır.
Aynı zamanda yapılmıştır.
Caminin her yönünde beşer penceresi vardır. kubbe dört duvar içine gizli dört kemer ve dört köşe üzerine oturtulmuş gayet şahane ve heybetlidir,
Mihrap mermer çerçeve içine alınmış oymalı ve istilaklidir,
Mihrap üzerindeki levhada 1311 tarihi vardır.
Minber tamamen taştan yapılmış olup sanat yoktur caminin bir asır-danberi (Sakal-ı Şerifi) vardır. Doğu ve batı duvarlarında iki kitap dolabı vardır.
Cami şu halile bakımlıdır.
Bir imamı ve bir müezzini mevcuttur.

 Karagöz Ahmet Paşa vakfiyesi

Metni arapça olan bu Vakfiyenin aslı Vahit Paşa Kütüphanesindedir.
Özet olarak türkçesi şöyledir.

(Mahruse-i Kütahya'da kâin, Ahi mustafa zaviyesi kurbünde Kapanhan daki aşağı yukarılı 27 hücre üzerine müştemil ortasında bina kılınmış mescit ve altında pınar ve havuzu ve ahır hela olduğu halde han-ı mezbureye bitişik, iki yanında 10 dükkânı havi iki tarafı yol, ve bir tarafı merhum Ahierbasan mezarına ve bir tarafı kiliseye bitişik, dahi han-ı mezburun önünde yukardaki dükkânların karşısında 14 dükkânların ki iki tarafı yol ve bir tarafı merhum Elvan bey vakıf hamama (metruk Eğdemir hamamı)ve bir tarafı Sultan bağı deresine bitişik, dahi han-ı mezkûrun yakınında yer ev ve bir sofa ve hücre ve ahır ve su kuyusu ve hela ve duvarlarla çevrili olan menzil ki bir tarafı nasrani Serkis mülkü bir tarafı vakıfı mezburunvakfı ve bir tarafı nasrani İskender mülküne bitişik.

Ve dahi;

Kütahya tevabiinden
Bel kavak köyünde kâin 96 dükkânların hepsi ki bunların dört yanı Sarı Yusuf arazisine bitişik.

Ve dahi;

Kütahya tevabiinden Gediz kasabasında kâin 190 dükkân ki bir tarafı yol, iki tarafı Durmuş oğlu Yusuf mülküne ve arazi-i miriyeye bitişik.

Ve dahi;

Kütahya tevabiinden Tavşanlı nahiyesinde Kayı köyü camisi ki, bir bahçe ve bir büyük ahır ve ahşap iki ambar ve bir çatı altında iki değirmen ve arazi-i mezria kibir tarafı Leşkeri denilen mevki ve Deve Kaya denilen taş ve Toprak önü denilen mevzi ve Sarı alan denilen mevzi ve Tavşanlı suyu, Seydi Büke ve yol ile çevrili.

Ve dahi;

Altıntaş nahiyesinde Sak deresi denilen derede bir yerde beş değirmenlik, hepsi Pınar denilen akarsu üzerinde olup bir tarafı merkum İbni Şeydi vakıf bahçesi ve zaviyesine bitişik-

Ve dahi;

Gireği nahiyesinde Pınarbaşı yakınında iki değirmen ki Horoz deresi suyu üzerinde olup İskender'e mensup arazi ve akarsuya bitişiktir, mukataası senede yirmi dirhemdir.

Ve dahi;

Tava köyünde su üzerinde bir ocak değirmen ki iki tarafı dağ ve iki tarafı da yol ile çevrilidir.

Ve dahi;

Şehre küstü mahallesinde (Ali Paşa mahallesi) üç oda ve bir ahır, bir avlı ve hela evin bir tarafı Kasım Hoca bahçesi ve yol ve iki tarafı vakıfı mezburun vakfı ile çevrili.

Ve dahi;

Yine aynı mahallede üç bab oda ve bir bahçe ki, bir tarafı yol ve Halil mülkü ve Cennet Hatun mülkü ve vakıfın vakfı ile çevrili.)

Şartlar şöyle sıralanmakta.
İşbu vakıfların üzerine emin bir mütevelli, ulumu akliye ve nakliyeyi bütün:

• Bir müderris
• Bir bevvap- kapıcı- muktedir
• Bir imam ve 
• Bir hatip
• İki müezzin
• Bir kayyum
• Bir kâtip
• İki tahsildar
• On beş nefer hafız.

Her gün okutulacak Kur'an için, camide öğleden sonra teşbih, tahmid ve tekbir için sulehadan on kişi, bir nazır,
Kapan mescidi için bir imam ve müezzin,
Hayre bolu'da bulunan mektep için bir muallim, bir kalfa.
Kütahya'da bina kılınacak imaret için iki Şeyh, imaretin harcını temin edecek bir nakip ve bir aşçı.
Vakıfların işlerine bakacak mütevelli hayatta oldukça kendisi sonra reşit çocukları- nesil kesilirse azatlı kölesi ve kölenin çocukları ve i-lah mütevelli olacaklardır,

• Mütevelliye her gün gümüş yirmi dirhem,
• Müderrise her gün yirmi dirhem,
• Talebeye her gün yirmi dirhem, ,
• Hatibe on dirhem,
• İmama on dirhem,
• Müezzinlere her gün dört dirhem,
• Vakti salacıya bir dirhem,
• Kayyuma bir dirhem,
• Beş hafıza her gün ikişer dirhem,
• On nefer hafıza birer dirhem,
• Teşbih ve tehlil edenlere yarımşar dirhem,
• Kütahya'daki mektep muallimine her gün dört dirhem,
• Okuyan çocuklara ve Kütahya'da olan yetimlere her gün bir dirhem,
• Camiye kandil ve hasır için her gün iki dirhem,
• Handaki mescidin imamına her gün üç dirhem,
• Müezzine iki dirhem,
• Hasır ve kandile bir dirhem,
• Erbaa kasabasındaki muallime her gün dört dirhem,
• Kış günlerinde hasır ve odun için her gün iki dirhem,
• İki tahsildar için beşer dirhem,
• Kâtibe beş dirhem,
• Nazırlara her gün altı dirhem yevmiye verilir.

Evkafın tamiri için her gün yirmi beş dirhem saklanacak, tamir büyük olursa ve biriken para yetmezse o zaman hasılatın tamamından harcanılır.

• İmaret mutfağında pişen et için yirmi dirhem,
• Ekmek için otuz dirhem,
• Pirinç için yedi dirhem,
• Odun için dört dirhem,
• Diğer levazım için dört dirhem.

Yapılan zaruri masraflardan kalan para imaretteki taam için sarf oluna.
Şayet imaret ve medrese yıkılırsa bunlar için ayrılmış olan paralar zamanın idare âmirinin tensibile fukaraya verile.

Bu vakıflara Yusuf Bin Abdullah mütevelli nasbedildi.
Vakfiye e-sasatı Recep 915 de hazırlandı.
917 zilkadesinin ortasında tahrir edildi.

Vakfiyeyi Kütahya hâkimi Şemsettin Ahmet Çelebi Bin Şeyh Mehmet tescil eyledi.
Müderrisinden Muhittin Mehmet Bin Abdülkadir ve Mesih Bin Abdullah Al - Cündi şahit olarak bulundular.

Kaynak: Hamza Güner / Kütahya Camileri / 1964

Related Posts