Yeni madeni beş liralar tedavüle sürüldü, beş yüz ve bin liralar da yolda, neden büyük kupürlü para zorunluluğu doğar, büyük kupürlü para basmanın piyasalara etkisi nedir?
 |
| Para basmak mı, paradan sıfır atmak mı? |
Büyük kupürlü para neden basılır
Yüksek enflasyon yaşayan ülkelerde ekonomiler için daha büyük kupürlü para basmak mı, paradan sıfır atmak mı daha ekonomik ya da daha kullanışlıdır sorusunun cevabı, enflasyonun nedenine ve durumun ciddiyetine göre değişebilir.
Daha büyük kupürlü para basmak, enflasyonun temel nedenini ortadan kaldırmadığı için sadece geçici bir çözümdür. Enflasyon yüksek olduğunda, insanların günlük alışverişlerinde kullandıkları para miktarı artar. Bu, daha büyük kupürlü paralara ihtiyaç duyulmasına neden olur. Ancak, bu sadece enflasyon semptomlarını hafifletir ve sorunun kökenini çözmez.
Paradan sıfır atmak, enflasyonun temel nedenini ortadan kaldırmasa da enflasyonun semptomlarını daha etkili bir şekilde hafifletebilir. Paradan sıfır atmak, paranın değerini düşürerek, daha küçük kupürlü paraların daha fazla mal ve hizmet satın almasını sağlar. Bu, insanların günlük alışverişlerinde kullandıkları para miktarını azaltır ve paranın taşınmasını ve kullanılmasını kolaylaştırır.
Enflasyon nedenine ve durumun ciddiyetine göre, daha büyük kupürlü para basmak veya paradan sıfır atmak daha ekonomik veya kullanışlı olabilir.
Enflasyon nedenine göre:
- Eğer enflasyonun nedeni, para arzının aşırı artması ise, paradan sıfır atmak daha ekonomik ve kullanışlıdır. Çünkü, paradan sıfır atmak, para arzını azaltarak, enflasyonu düşürmeye yardımcı olur.
- Eğer enflasyonun nedeni, döviz kurundaki dalgalanma ise, daha büyük küpürlü para basmak daha ekonomik ve kullanışlıdır. Çünkü, döviz kurundaki dalgalanma, paranın değerini düşürür ve daha büyük küpürlü paraların daha fazla mal ve hizmet satın almasını sağlar.
Durumun ciddiyetine göre:
- Eğer enflasyon hafif ise, daha büyük kupürlü para basmak daha ekonomik ve kullanışlıdır. Çünkü, hafif enflasyonda, paradan sıfır atmak, ekonomik aktiviteyi olumsuz etkileyebilir.
- Eğer enflasyon ciddi ise, paradan sıfır atmak daha ekonomik ve kullanışlıdır. Çünkü, ciddi enflasyonda, daha büyük küpürlü para basmak, paranın değerini düşürerek, enflasyonu daha da artırabilir.
Sonuç olarak, yüksek enflasyon yaşayan ülkelerde ekonomiler için daha büyük küpürlü para basmak mı, paradan sıfır atmak mı daha ekonomik veya daha kullanışlıdır sorusunun cevabı, enflasyonun nedenine ve durumun ciddiyetine göre değişebilir.
Yüksek enflasyon yaşayan ülkelerde ekonomiler için daha büyük kupürlü para basmak mı, paradan sıfır atmak mı daha ekonomik ya da daha kullanışlıdır?
Para basmak mı, paradan sıfır atmak mı?
Bu sorunun cevabı basit değildir.
Her iki yöntemin de avantajları ve dezavantajları vardır.
Bu yazıda, bu yöntemlerin ne anlama geldiği, neden uygulandığı ve sonuçlarının neler olduğu hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Para basmak, merkez bankasının piyasaya daha fazla para arz etmesi anlamına gelir.
Bu, genellikle ekonomiyi canlandırmak, borç ödemek veya bütçe açığını kapatmak için yapılır. Ancak, para basmanın bir bedeli vardır:
Enflasyon.
Enflasyon, fiyatların genel düzeyinin artmasıdır.
Enflasyon yükseldikçe, paranın satın alma gücü azalır.
Yani, aynı miktarda para ile daha az mal ve hizmet alabilirsiniz.
Enflasyon çok yüksek olduğunda, hiperenflasyon denir.
Hiperenflasyon yaşayan ülkelerde, para birimi çok değersizleşir ve insanlar günlük hayatlarında kullanmak için çok büyük miktarlarda para taşımak zorunda kalır.
Bu durumda, daha büyük kupürlü para basmak, pratik bir çözüm olabilir.
Örneğin, Zimbabve 2008 yılında dünyanın en yüksek enflasyon oranına sahip ülkesiydi. Zimbabve dolarının değeri o kadar düştü ki, 100 trilyon Zimbabve doları banknotu basıldı⁶. Ancak, bu çözüm sadece geçici bir rahatlama sağlar.
Çünkü enflasyonun temel nedenleri ortadan kalkmadıkça, para birimi değer kaybetmeye devam eder.
Paradan sıfır atmak
Paradan sıfır atmak ise, para biriminin üzerindeki fazla sıfırları silerek yeni bir para birimi oluşturmak anlamına gelir.
Bu yöntem de genellikle yüksek enflasyonla mücadele etmek için uygulanır.
Paradan sıfır atmanın amacı, paranın hesaplanmasını ve kullanılmasını kolaylaştırmak, paranın itibarını artırmak ve enflasyon beklentilerini düşürmektir.
Paradan sıfır atmak, nominal olarak hiçbir şeyi değiştirmez.
Yani, mal ve hizmetlerin fiyatları, gelirler ve borçlar aynı kalır.
Sadece sayılarda bir azalma olur.
Örneğin, Türkiye 2005 yılında Türk lirasından altı sıfır atarak yeni Türk lirasını oluşturdu¹. Böylece 1 milyon eski Türk lirası 1 yeni Türk lirasına eşit oldu.
Ancak, paradan sıfır atmak da tek başına yeterli değildir.
Eğer sıkı bir para politikası izlenmezse, enflasyon tekrar yükselir ve sıfır atmanın etkisi kaybolur.
Sonuç olarak, yüksek enflasyon yaşayan ülkelerde ekonomiler için daha büyük kupürlü para basmak mı, paradan sıfır atmak mı daha ekonomik ya da daha kullanışlıdır sorusunun net bir cevabı yoktur.
Her iki yöntem de enflasyonun semptomlarını gidermeye yöneliktir.
Enflasyonun nedenlerini ortadan kaldırmak için ise daha derin yapısal reformlar gereklidir.
Kaynak:
(1) Paradan Sıfır Atmak Nedir? Neden Atmıyoruz? - MaksatBilgi. https://maksatbilgi.com/paradan-sifir-atmak-nedir-neden-atmiyoruz/.
(2) TCMB - Para Politikası ve Enflasyon Hedeflemesi. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB%20TR/Main%20Menu/Banka%20Hakkinda/Sikca%20Sorulan%20Sorular/Para%20Politikasi%20ve%20Enflasyon%20Hedeflemesi/.
(3) Yüksek enflasyon işçiye mi yoksa patrona mı yarıyor?. https://tr.euronews.com/2023/10/24/enflasyon-ucret-artisi-tartismasi-yuksek-enflasyon-isciye-mi-yoksa-patrona-mi-yariyor.
(4) TCMB - Para Politikası ve Enflasyon - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. https://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/Fiyat+Istikrari+ve+Enflasyon/PP+Enflasyon.
(5) TCMB - Para Politikası - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi.
(6) TCMB - Enflasyonun Nedenleri. https://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB%20TR/Main%20Menu/Temel%20Faaliyetler/Para%20Politikasi/Fiyat%20Istikrari%20ve%20Enflasyon/Neden.
(7) Paraya Sıfır Eklemek ya da Paradan Sıfır Atmak Ne Anlama Geliyor?. https://www.technopat.net/sosyal/konu/paraya-sifir-eklemek-ya-da-paradan-sifir-atmak-ne-anlama-geliyor.1123624/.
(8) Doların gözü Merkez Bankası'nda! Euro 9 TL'yi aştı. https://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/3016194-dolarin-gozu-merkez-bankasinda-euro-9-tlyi-asti.
(9) Paradan değil, satınalma gücünden sıfır atmak - Gazete Duvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/paradan-degil-satinalma-gucunden-sifir-atmak-haber-1595402.
(10) Parayı basmak (veya bastırmak) ne demek? Parayı basmak (veya ... - Mynet. https://www.mynet.com/parayi-basmak-veya-bastirmak-ne-demek-parayi-basmak-veya-bastirmak-tdk-sozluk-anlami-nedir-170100034091.
