Kütahya kültürü: Gezek

Eski Kütahya kültürüne ait gezek adeti kültürü hakkında makaledir

Kütahya'da gezek kültürü

Kadim Kütahya kültüründe Kütahya’da mevsimlik kutlamalar dışında yer alan ve sıkça sözü edilen bir başka gelenek de gezeklerdir, gezek, akran kişiler arasında haftada ya da on beş günde bir, gruptaki kişilerden birinin evinde toplanıp, sohbet etmeye, yiyip, içmeğe ve eğlenmeye yönelik bir gelenektir.


Bu toplantılar aynı zamanda dostlukların ve yardımlaşmanın pekiştirildiği, gençlerin, yeni evlilerin vb. toplumsal kurallar çerçevesinde yiyecek-içecek hazırlama, ikram etme becerisinin geliştirildiği, hem erkek hem kadınlar için giyim kuşam, saygı ve görgü kurallarının vb.nin aktarıldığı, oyunların öğretildiği ortamlardır.

Gezek kimler arasında olur

Kadınlar ve erkekler ayrı gezek yapar, derlenen bir bilgiye göre, gezekler önceden sadece erkeklere yönelikmiş. Sonradan kadınlar da haftanın uygun olan belli bir gününü tespit edip gezekler yapmaya başlamışlar. 

Erkekler uzun kış gecelerini gezeklerle değerlendirirken kadınlar gezeklere gündüz öğleden sonra gidiyormuş. Gezekler, genellikle kış aylarında yapılır. 

Kütahya-Merkez’de derlenen bir bilgiye göre, bazı gezek gurupları, okulların tatil olduğu yaz döneminde evlerde yapılan gezeklere 3-4 ay ara verirken, bir başka bilgiye göre de Hıdrellez ile birlikte kır gezekleri başlar ve yaz boyu bu gezekler devam eder.

Gezek çeşitleri

Kadınlar ve erkekler gezeği dışında, genç kızlar gezeği, genç delikanlılar gezeği, arkadaş gezeği, akraba gezeği de sözü edilen diğer gezek türleri arasındadır, gezek grupları akran kişilerden oluşmakla birlikte, kendi gezek gruplarını oluşturmadan önce kızlar, annesinin; oğlanlar, babasının; gelinler kayınvalidesinin gezek gruplarına katılarak, bu toplantılarla ilgili geleneksel kuralları ögrenmiş olurlar. 

Örneğin, gelinler önce kayınvalideleri ile birlikte gezeklere gider, kayınvalideler izin verdikten sonra kendi gezek gruplarını oluştururlar.
Gezek grupları en azı 7 kişi olmak üzere 30 kişiye kadar çıkabilen kalabalık gruplardan oluşur.

Kadın gezeklerinde, gezek grubunu ağırlayacak ev sahibi gezek günü öncesinde evini temizler, ikram edeceği yiyecekleri hazırlar. 

Kütahya-Merkez’de derlenen bilgiye göre, eskiden gezekler,  yemekli yapılırmış. Özellikle erkeklerin gezekleri “dört dörtlük” yemekli olurmuş, günümüzde ise daha çok pasta, kurabiye, su böreği, gözleme, bisküvi, çerez, çay, meyve suyu vb. yiyecekler ikram edildiği belirtilmiştir.

Gezek oyunları

Ayrıca, kadın gezeklerinde eskiden deblek çalarak türküler söylenir, kadın oyunları, fincan oyunu vb. oyunlar oynanırmış; ancak günümüzde bu gelenek kalmamış. (Fincan oyunu, iki gruba ayrılmak suretiyle fincanın altına yüzük koyup saklamak ve onu bulmak şeklinde oynanan bir oyundur.) 

Herhangi bir düğünde, bir gencin oyun bilmediği fark edilirse, o gencin oyun bilmediği “Cuma debleği görmemiş” şeklinde ifade edilirmiş. 

Gezek ortamına girenlere “Cuma debleği çalmış” gezek ortamına girmemiş ve toplum içine fazla sokulmayanlara “Cuma debleği çalmamış” ya da “Cuma debleği görmemiş” denir, erkek gezekleri ise kadın gezeklerine göre hala zengin bir içerikle yapılır, sazlı, sözlü olarak devam eder.

Kaynaklar:

Fotoğraf yapay zeka ile oluşturulmuştur
Makale - Bircan KALAYCI DURDU
Kütahya valiliği Halk kültürü 2006/2007 araştırmaları kitabı