ALMAN GÖZÜ İLE ÇANAKKALE
18 Mart 1915'te Türkiye'nin kuzeybatısındaki Gelibolu Yarımadası (Çanakkale) Savaşı başladı. Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere ve çok uluslu Osmanlı imparatorluğu olmak üzere çok sayıda ulustan ordu birliklerinin katılımıyla Birinci Dünya Savaşı'nın daha sonraki seyri için önemli olan bu sefer 1915'in sonuna kadar amansız bir şekilde sürdürüldü, son İngiliz birlikleri 9 Ocak 1916'da yenilerek geri çekildi.
Bugün, savaş alanı sadece Avustralya, Yeni Zelanda ve İngiltere için değil, her şeyden önce resmi Türk anma törenlerinde en önemli ulusal anıt alanlarından biridir.
Alman askeri liderliği, Osmanlı İmparatorluğu'nun İttifak Devletlerinin yanında savaşa girmesinin her şeyden önce Doğu Akdeniz'deki İtilaf birliklerini bağlayacağını umuyordu.
Lakin şey o zaman batı cephesinde Almanya'ya karşı taarruzlar için mümkün olmayacaktı.
Lâkin beklenen olmadı, çarlık Rusya'sı devrildi.
Lâkin beklenen olmadı, çarlık Rusya'sı devrildi.
Kominist'ler Rusya da yönetimi ele geçirdi.
1914 baharında, Osmanlı hükümeti diğer büyük Avrupa güçleriyle ittifak kurma çabalarından netice alamadı.
1914 baharında, Osmanlı hükümeti diğer büyük Avrupa güçleriyle ittifak kurma çabalarından netice alamadı.
Bu nedenle, Osmanlı devlet topraklarının İtilaf Devletleri tarafından tehdit edici bölünmesi nedeniyle Osmanlı sadrazamı, 2 Ağustos 1914'te Alman İmparatorluğu ile gizli bir ittifak anlaşması imzaladı.
Resmi tarafsızlıkla seferberliği tamamlayan Osmanlı Devleti, Rusya'nın Odessa, Sivastopol ve Novorossisk limanlarını bombalayarak savaşa girdi.
Çanakkale Boğazı, Osmanlı Aşil topuğuydu.
Bir düşman filosu Marmara Denizi'ne girip başarılı bir kara işgali yapsaydı, başkent İstanbul düşmanın eline geçecekti ve savaş Osmanlı tarafı için nispeten hızlı bir şekilde bitecekti.
Bu nedenle Merkezi Güçler, bu cephede herhangi bir istila girişimini önlemek için ellerinden gelen her şeyi yaptılar.
Geçtiğimiz birkaç on yıl içinde, Alman silah şirketleri, Gelibolu Yarımadası'nın güneydoğu ucunda ve karşı Batı Asya kıyılarında topçu mevzilerinin genişlemesiyle zaten ilerlemeye başlamıştı.
Bu tahkimatlar, Çanakkale Boğazı girişindeki mayın tarlaları ile güçlendirildi.
Kasım 1913'ten bu yana Osmanlı İmparatorluğu'nda bir Alman askeri misyonu da vardı. kıyı savunmasını daha da geliştirmek ve orada bulunan Osmanlı birliklerini eğitmek için çok sayıda eğitmen sağladı.
Ayrıca Osmanlı'nın savaşa girmesinden sonra Almanya'dan mühendisler, muhabere birlikleri ve deniz piyadeleri gibi özel kuvvetler, Avusturya-Macaristan'dan ise ağır toplar talep edilmiştir.
Osmanlı ordusunu savunmada desteklemeleri gerekiyordu.
1914'ün sonlarına doğru İtilaf, Ege'de işgalci bir ordu ve savaş gemisi filosu yığmıştı.
Resmi tarafsızlıkla seferberliği tamamlayan Osmanlı Devleti, Rusya'nın Odessa, Sivastopol ve Novorossisk limanlarını bombalayarak savaşa girdi.
Çanakkale Boğazı, Osmanlı Aşil topuğuydu.
Bir düşman filosu Marmara Denizi'ne girip başarılı bir kara işgali yapsaydı, başkent İstanbul düşmanın eline geçecekti ve savaş Osmanlı tarafı için nispeten hızlı bir şekilde bitecekti.
Bu nedenle Merkezi Güçler, bu cephede herhangi bir istila girişimini önlemek için ellerinden gelen her şeyi yaptılar.
Geçtiğimiz birkaç on yıl içinde, Alman silah şirketleri, Gelibolu Yarımadası'nın güneydoğu ucunda ve karşı Batı Asya kıyılarında topçu mevzilerinin genişlemesiyle zaten ilerlemeye başlamıştı.
Bu tahkimatlar, Çanakkale Boğazı girişindeki mayın tarlaları ile güçlendirildi.
Kasım 1913'ten bu yana Osmanlı İmparatorluğu'nda bir Alman askeri misyonu da vardı. kıyı savunmasını daha da geliştirmek ve orada bulunan Osmanlı birliklerini eğitmek için çok sayıda eğitmen sağladı.
Ayrıca Osmanlı'nın savaşa girmesinden sonra Almanya'dan mühendisler, muhabere birlikleri ve deniz piyadeleri gibi özel kuvvetler, Avusturya-Macaristan'dan ise ağır toplar talep edilmiştir.
Osmanlı ordusunu savunmada desteklemeleri gerekiyordu.
1914'ün sonlarına doğru İtilaf, Ege'de işgalci bir ordu ve savaş gemisi filosu yığmıştı.
18 Mart 1915'te bu donanmanın başarısız bir atılım girişimi ile Gelibolu Yarımadası Savaşı başladı
25 Nisan'da karaya çıkan- İngiliz,
- Fransız,
- Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerler,
Alman baş komutasındaki Osmanlı savunucularının inatçı direnişiyle karşılaştı.
Saldırganların sayısal üstünlüğüne rağmen, çatışmalar kısa sürede siper savaşında dondu.
Batı Avrupa savaş alanında olduğu gibi, bu, yüksek kayıplarla topraklarda minimum kazanımlara yol açtı.
İtilaf Devletleri'nin yarımadanın kuzeyindeki bir kurtarma saldırısı, General Mustafa Kemal'in (Atatürk) komutasındaki birliklerin direnişi nedeniyle başarısız oldu.
İtilaf nihayet 20 Aralık 1915'e kadar tamamen çekildi.
Bu sefer 568.000 kişilik işgalci orduya yaklaşık 47.000 ölü ve kayıp mal oldu.
Osmanlı tarafında, konuşlandırılan 315.000 askerin yaklaşık 68.000'i ve 3.000 Alman birliğinin 530'u düştü.
Osmanlı İmparatorluğu için 1915'in savunma başarısı, 1916'da Fransa için Verdun'un savunması ve 1914'te Alman Tannenberg (Stębark) zaferi kadar önemliydi.
İttifak Devletleri ile ittifak içinde kalması, Rus Karadeniz limanlarının ablukasının devam etmesiydi, sonuçta 1917 devriminin patlak vermesinin nedenlerinden biri.
Britanya'da yenilgi ulusal bir travma yarattı ve bu da Churchill'in II. Dünya Savaşı sırasında Fransa'yı işgal etme konusundaki isteksizliğini etkiledi.
Almanya ve Fransa'da askeri müdahale unutulmuş ya da bastırılmış kadar iyi.
Avustralya ve Yeni Zelanda'ya ek olarak, 1915 savaşı, dahil olan ülkelerden birinde yalnızca (proto-) bir ulusal kuruluş efsanesi olarak önemli bir yere sahiptir.
Türkiye'de, cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, bu savaşın halk tarafından anılması, öncelikle Atatürk'ün askeri rolüyle ilişkilendirilmiştir.
Bununla birlikte, son on yılda, bunun yerini, öncelikle Sünni Müslüman Türklerin şehit kültüne odaklanan dini-muhafazakar bir resmi okuma aldı.
Yarımadanın mezarlıklarındaki şehitler için yapılan mezar taşlarına bir bakış, bu idealleştirmenin gerçek tarihsel olaylarla örtüşmediğini kanıtlıyor.
Gayrimüslimlerin de savaş taburlarında görev yaptığı Gelibolu seferinde Osmanlı ordusunun çok etnikli yapısı ve müttefik İttifak Devletlerinin katkısı göz ardı edilmektedir.
Saldırganların sayısal üstünlüğüne rağmen, çatışmalar kısa sürede siper savaşında dondu.
Batı Avrupa savaş alanında olduğu gibi, bu, yüksek kayıplarla topraklarda minimum kazanımlara yol açtı.
İtilaf Devletleri'nin yarımadanın kuzeyindeki bir kurtarma saldırısı, General Mustafa Kemal'in (Atatürk) komutasındaki birliklerin direnişi nedeniyle başarısız oldu.
İtilaf nihayet 20 Aralık 1915'e kadar tamamen çekildi.
Bu sefer 568.000 kişilik işgalci orduya yaklaşık 47.000 ölü ve kayıp mal oldu.
Osmanlı tarafında, konuşlandırılan 315.000 askerin yaklaşık 68.000'i ve 3.000 Alman birliğinin 530'u düştü.
Osmanlı İmparatorluğu için 1915'in savunma başarısı, 1916'da Fransa için Verdun'un savunması ve 1914'te Alman Tannenberg (Stębark) zaferi kadar önemliydi.
İttifak Devletleri ile ittifak içinde kalması, Rus Karadeniz limanlarının ablukasının devam etmesiydi, sonuçta 1917 devriminin patlak vermesinin nedenlerinden biri.
Britanya'da yenilgi ulusal bir travma yarattı ve bu da Churchill'in II. Dünya Savaşı sırasında Fransa'yı işgal etme konusundaki isteksizliğini etkiledi.
Almanya ve Fransa'da askeri müdahale unutulmuş ya da bastırılmış kadar iyi.
Avustralya ve Yeni Zelanda'ya ek olarak, 1915 savaşı, dahil olan ülkelerden birinde yalnızca (proto-) bir ulusal kuruluş efsanesi olarak önemli bir yere sahiptir.
Türkiye'de, cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, bu savaşın halk tarafından anılması, öncelikle Atatürk'ün askeri rolüyle ilişkilendirilmiştir.
Bununla birlikte, son on yılda, bunun yerini, öncelikle Sünni Müslüman Türklerin şehit kültüne odaklanan dini-muhafazakar bir resmi okuma aldı.
Yarımadanın mezarlıklarındaki şehitler için yapılan mezar taşlarına bir bakış, bu idealleştirmenin gerçek tarihsel olaylarla örtüşmediğini kanıtlıyor.
Gayrimüslimlerin de savaş taburlarında görev yaptığı Gelibolu seferinde Osmanlı ordusunun çok etnikli yapısı ve müttefik İttifak Devletlerinin katkısı göz ardı edilmektedir.
18 Mart 1918 Çanakkale Savaşları
Her yıl değişik etkinliklerle anılır.
Devlet Törenleri yapılır, bu etkinliklerde anlatılanlar hiç değişmez, bir yıl önce söylenenlerin tekrarından öteye geçmez.
Üstelik o söylem tarihi anlamaktan uzak, edebi bir söylemdir.
Daha da kötüsü bu konuda yapılmış, bilinen tarihi çalışmaların hepsi destansı anlatımlarla mitler yaratma girişimi ile son bulur.
Uzun yıllar Kemalist tarihçiler bütün Çanakkale Savaşları’nı Mustafa Kemal’in kahramanlığına indirgedi.
Oysa 1915’te, Çanakkale Savaşları'nda Osmanlı kuvvetlerini yöneten amiral, Alman Deniz generalidir.
Çanakkale’yi savunan Osmanlı 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders, Osmanlı Devleti’ndeki Alman Danışma Kurulu Başkanıydı.
Çanakkale’yi savunan Osmanlı 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders, Osmanlı Devleti’ndeki Alman Danışma Kurulu Başkanıydı.
Bakanlık ve Genelkurmay Başkanlığı makamlarından sonra, cephe içerisindeki en yetkili komutandı.
Bu yönden bakıldığında Çanakkale Savaşı'nda Başkomutandı.
Çanakkale Savaşı başladığında ise
Çanakkale Savaşı başladığında ise
- Genelkurmay Başkanı Bronzert V. Sehellendörf,
- Çanakkale 3. Kolordu komutanı Weber Paşa,
- Donanma komutanı Amiral Souchen,
- Çanakkale Boğaz Komutanı Amiral Von Usedon,
- 5. Ordu kurmay başkan yardımcısı Von Wrankenburg idi.
Osmanlı ordusunun kurmay heyetinin en önemli mevkilerinde Almanlar çoğunluktaydı.
Sarıkamış felaketinin yaşandığı Doğu Cephesinde ise 3. Ordunun kurmay başkanının Felix Guze olduğunu belirtelim.
Miralay (Alay komutanı, albay) Mustafa Kemal ise onun emrine bağlı albaylardan sadece biriydi ve 19. ihtiyat (yedek) tümen komutanıydı.
Miralay (Alay komutanı, albay) Mustafa Kemal ise onun emrine bağlı albaylardan sadece biriydi ve 19. ihtiyat (yedek) tümen komutanıydı.
Liman Paşa, Esad paşa ve Enver paşa ile sıkı bir iletişim halinde Çanakkale’de ki savaşları yönetmiştir.
O tarihlerde Osmanlı ordusu ve donanması içerisinde 42.000’e yakın Alman subayının görev aldığı artık bir sır değildir.
Çanakkale Geçilmez,
Çanakkale Geçilmez,
Şehitler Ölmez,
Çanakkale Zaferimiz" diye anlatıla gelen bu edebi tarih anlatımı, tarih bilimi yerine edebiyatının yapılması, üstelik bunun tarihçiler tarafından yapılıyor olması; hangi tarihsel gerçekliğin gözlerden uzak tutulmaya çalışıldığı sorusunu akla getiriyor.
Çanakkale Savaşları'nın bu tarih anlatımı yaşanan acılardan ders çıkarmak yerine milliyetçiliğin malzemesi olmaktan kendini kurtarmadığı gibi giderek ırkçılığın propagandasına dönüşebiliyor.
Oysa Çanakkale Savaşları, Birinci Büyük Savaş'ın çok sayıdaki cephelerinden sadece biridir.
Çanakkale Savaşları'nın bu tarih anlatımı yaşanan acılardan ders çıkarmak yerine milliyetçiliğin malzemesi olmaktan kendini kurtarmadığı gibi giderek ırkçılığın propagandasına dönüşebiliyor.
Oysa Çanakkale Savaşları, Birinci Büyük Savaş'ın çok sayıdaki cephelerinden sadece biridir.
Bu savaşın geneli içinde bir anlamı ve değeri olduğunu söylemek zorundayız. Elbette her savaş gibi bu savaşların içinde de büyük insanı trajediler gibi, büyük kahramanlıklar da yaşanmıştır.
Yine her savaş gibi ekonomik, siyasal boyutu gibi sosyopsikolojik ve sosyokültürel boyutları ve anlatımları da olmalıdır.
En sonu elbette edebiyatının, sinemasının yapılması da söz konusu olacaktır. Ancak tarihçilerin, öncelikli ve biricik görevi bu savaşların gerçek boyutlarını verilere dayanarak gözler öne sermek olduğu halde, bu savaşların edebiyatını yapmaya soyunması asla kabul edilemez…
Biz, bu yazımızla Çanakkale Savaşları'na giden süreci gözler önüne sererek yaşanılan acıları anlamayı ve dersler çıkarılmasını hedefliyoruz.
En sonu elbette edebiyatının, sinemasının yapılması da söz konusu olacaktır. Ancak tarihçilerin, öncelikli ve biricik görevi bu savaşların gerçek boyutlarını verilere dayanarak gözler öne sermek olduğu halde, bu savaşların edebiyatını yapmaya soyunması asla kabul edilemez…
Biz, bu yazımızla Çanakkale Savaşları'na giden süreci gözler önüne sererek yaşanılan acıları anlamayı ve dersler çıkarılmasını hedefliyoruz.
Bunu yapmanın yolu da; Çanakkale Savaşları'nı, Birinci Dünya Savaşı içindeki yerini bulmaktan geçtiğine inanıyoruz.
Birinci Emperyalist Paylaşım Savaşı" da dediğimiz Birinci Dünya Savaşı, emperyalizmin bölgedeki oyunlarının da sahnelendiği alan olmuştur. Bu oyunları anlamadan bu savaşları anlamak olanaksızdır…
1914’de başlayan Birinci Dünya Savaşı, Almanya’nın emperyalist paylaşıma katılma ve kendi payını alma savaşıdır.
Birinci Emperyalist Paylaşım Savaşı" da dediğimiz Birinci Dünya Savaşı, emperyalizmin bölgedeki oyunlarının da sahnelendiği alan olmuştur. Bu oyunları anlamadan bu savaşları anlamak olanaksızdır…
ÇANAKKALE SAVAŞLARI'NA GİDİLEN SÜREÇ
1914’de başlayan Birinci Dünya Savaşı, Almanya’nın emperyalist paylaşıma katılma ve kendi payını alma savaşıdır.
Bu yüzden bu savaşın bir diğer adı "Birinci Emperyalist Paylaşım Savaşı"dır.
Almanya’nın başlattığı ve Osmanlıyı da içine çektiği bu savaşta, savaşın bütün planları Alman başkenti Berlin’de yapılır.
Almanya’nın başlattığı ve Osmanlıyı da içine çektiği bu savaşta, savaşın bütün planları Alman başkenti Berlin’de yapılır.
Savaş, Berlin’den yönetilir.
Bu savaş içinde yer alan değişik cephelerden sadece biridir Çanakkale…
Bu cephede süren savaşın kaderini belirlemek için İngiltere ve Fransa’ya soluk aldırmak amacıyla ve yine İngiltere ve Fransa’nın isteği üzerine, Çarlık Rusya’sı Almanya’nın doğusundan bir cephe açar.
Savaşın asıl cephelerinden birisi hiç kuşkusuz Almanya - Fransa sınırında sürendir.
Bu cephede süren savaşın kaderini belirlemek için İngiltere ve Fransa’ya soluk aldırmak amacıyla ve yine İngiltere ve Fransa’nın isteği üzerine, Çarlık Rusya’sı Almanya’nın doğusundan bir cephe açar.
Bu cephenin açılması Osmanlı'nın devreye girmesinin de asıl nedeni olur.
Rusların doğu cephesine yoğunlaşmasını engellemek amacıyla Çarlık Rusya’sının uğraşmak zorunda kalacağı yeni cepheleri olur.
İki Alman Savaş Gemisi, Boğazları 10 Ağustos 1914'te geçer ve 16 Ağustos’ta Almanlar bu gemilerin Osmanlı'ya geçtiğini açıklar.
23 Eylül’de Amiral Souchon Türk donanmasının komutasına getirilir.
Boğazı geçen Alman gemilerinin adları değiştirilir. "Goeben" yeniden adlandırılarak "Yavuz Sultan Selim", "Breslau" ise "Midilli" isimlerini aldılar.
Almanya’nın zaman kaybetmeye niyeti yoktur.
Almanya’nın zaman kaybetmeye niyeti yoktur.
Bir an önce Osmanlı'nın savaşa katılması Rusya’nın uğraşacağı bir başka cephe ile güçlerinin bölünmesine ihtiyacı vardır.
Yavuz ve Midilli gemilerinin Alman mürettebatına Osmanlı üniformaları giydiler ve fes taktılar.
29 Ekim 1914’te Çarlık Rusya'sına karşı ilk operasyonuna çıkarak Sivastopol limanını bombalar.
Bombardıman sırasında Osmanlı İmparatorluğu henüz müttefik devletlerle savaşa girmemişti.
Bu bombardıman ile Osmanlı 28 Temmuz 1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı'na filen girmiş oldu.
Berlin’de Alman Genelkurmaylığı'nda yapılan planlar bu bombardımanla sınırlı kalmaz.
Bu bombardıman ile Osmanlı 28 Temmuz 1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı'na filen girmiş oldu.
SARIKAMIŞ HAREKÂTI
Berlin’de Alman Genelkurmaylığı'nda yapılan planlar bu bombardımanla sınırlı kalmaz.
Şimdi sıra karadan bir cephe açmaya gelmiştir.
Doğuda bir cephe açma fikri için Türk tarafını ikna etmek çok da zor olmayacaktır. 1877-1878’deki 93 Harbi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisi ile sonuçlanınca Batum, savaş tazminatı olarak Rusya’ya verilmişti.
Doğuda bir cephe açma fikri için Türk tarafını ikna etmek çok da zor olmayacaktır. 1877-1878’deki 93 Harbi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisi ile sonuçlanınca Batum, savaş tazminatı olarak Rusya’ya verilmişti.
Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin de Berlin Antlaşması ile Rusya’ya bırakılmıştı. Yitirilen bu “yurt” topraklarını geri almak ve Türk Dünyası ile bütünleşmek amacıyla Almanya’da yapılmış olan “Sarıkamış Harekât” planlarına 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa’yı kazanmak zor olmamış ve yine kendisi tarafından 19 Aralık 1914 tarihinde kurmaylarına sunması sağlanmıştır.
Almanya’nın bu hareketten beklentisi elbette Türk tarafının beklentileri ile aynı değildi. Almanya için önemli olan, Almanya’nın doğusunda sürmekte olan Alman - Rus savaşında, Rusya’nın gücünün bölünmesi ve uzun vadede ise Osmanlı üzerinden Kafkas petrollerine hâkim olmaktı.
Hızla hazırlığı yapılan ve kış koşulları göz önüne alınmadan 6 Aralık’ta Enver Paşa ve Otto von Feldmann, Yavuz Zırhlısına binerek Trabzon üzerinden Erzurum’a doğru yola çıktı. 13 Aralık’ta Köprüköy’e ulaşılmıştı. Burada 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa ile görüşmüştür. Enver Paşa ve Genelkurmay II. Başkanı Albay Hafız Hakkı Bey son ana kadar Alman Genelkurmay bünyesinde yapılan ve gizli tutulan bu planı geliştirmişlerdir. Planın amacı Ruslara süratle bir darbe indirerek bir Tannenberg yaratmaktır.
Ancak beklenenin aksine bu saldırı Sarıkamış bozgunuyla son bulur. Sarıkamış’a giremeyen Türk birlikleri 60 bin kayıp vermiş ve 22 Aralık 1914’te başlayan savaş, 6 Ocak 1915 tarihinde geri çekilme emriyle bu atak için görevlendirilen güçlerinden sadece yüzde 10 ile geriye dönebilmiştir…
Sarıkamış Hareketi sırasında ordunun bölgedeki gücünün zayıflaması ve diğer yandan savaş içinde Ermeni Güçlerinin bölgede Rusya’yı da arkalarına alarak egemen olmaya başlaması, öteden beri sözü edilen Ermeni Devletinin kuruluşunu kolaylaştırmaktaydı. Bu fili durum Ermeni Meselesinin oluşmasına zemin hazırlamış bir sonraki adımda yaşanacak acıların ilk habercisi olmuştu.
Ancak biz ona geçmeden önce, Almanya’nın bölgedeki bir diğer hesabından söz ederek konun daha anlaşılır olmasını sağlamak istiyoruz.
Berlin - Bağdat Demiryolu, büyük savaş öncesi ve savaşın asıl nedenleri arasında sayılması gereken planların, çok önceden hazırlandığını bize gösteriyor.
Berlin – Bağdat Demiryolu: II. Abdülhamit dönemi ve sonrasında Musul bölgesi, zengin ekonomik kaynakları ile hem Alman ve hem de İngilizlerin ilgisini çekmiştir. Bu ülkeler, bölgedeki ticari faaliyetleri yanında petrol arama ve işletme hakkı elde etmeyi de istemişlerdir. 1871’li yıllarda Mezopotamya’da araştırma yapan bir Alman heyeti, bölgede zengin petrol yatakları bulunduğunu Osmanlı Devleti’ne bildirmiş, bunun üzerine II. Abdülhamit, bölgede yapılacak petrol aramalarını hızlandıracak 1888 ve 1898’de yayınladığı iki özel fermanla, Musul ve Bağdat vilayetlerindeki petrol alanlarını Hazine-i Hassa’ya (kendi özel mülkü) bağladığını açıklamıştır. Ancak büyük güçler buradaki petrol varlığına kayıtsız kalmamış ve buraya sahip olma yolları aramışlardır. Berlin – Bağdat demiryolu yapımını üstlenen Alman ağırlıklı “Anadolu Demiryolu Şirketi”, 1888’de hattın geçtiği arazide bulunabilecek hammaddeleri çıkartma ve işletme yetkisini Osmanlı Devletinden almıştır.
Bu demiryolu, doğrudan petrol bölgelerini Alman Başkentine bağlayacaktı. Demiryolu inşaatının özendirilmesi için de Sultan’ın teknik danışmanı Alman demiryolları mühendis Wilhelm Von Pressel görevlendirilmiştir.
Almanya’nın bu hareketten beklentisi elbette Türk tarafının beklentileri ile aynı değildi. Almanya için önemli olan, Almanya’nın doğusunda sürmekte olan Alman - Rus savaşında, Rusya’nın gücünün bölünmesi ve uzun vadede ise Osmanlı üzerinden Kafkas petrollerine hâkim olmaktı.
Hızla hazırlığı yapılan ve kış koşulları göz önüne alınmadan 6 Aralık’ta Enver Paşa ve Otto von Feldmann, Yavuz Zırhlısına binerek Trabzon üzerinden Erzurum’a doğru yola çıktı. 13 Aralık’ta Köprüköy’e ulaşılmıştı. Burada 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa ile görüşmüştür. Enver Paşa ve Genelkurmay II. Başkanı Albay Hafız Hakkı Bey son ana kadar Alman Genelkurmay bünyesinde yapılan ve gizli tutulan bu planı geliştirmişlerdir. Planın amacı Ruslara süratle bir darbe indirerek bir Tannenberg yaratmaktır.
Ancak beklenenin aksine bu saldırı Sarıkamış bozgunuyla son bulur. Sarıkamış’a giremeyen Türk birlikleri 60 bin kayıp vermiş ve 22 Aralık 1914’te başlayan savaş, 6 Ocak 1915 tarihinde geri çekilme emriyle bu atak için görevlendirilen güçlerinden sadece yüzde 10 ile geriye dönebilmiştir…
Sarıkamış Hareketi sırasında ordunun bölgedeki gücünün zayıflaması ve diğer yandan savaş içinde Ermeni Güçlerinin bölgede Rusya’yı da arkalarına alarak egemen olmaya başlaması, öteden beri sözü edilen Ermeni Devletinin kuruluşunu kolaylaştırmaktaydı. Bu fili durum Ermeni Meselesinin oluşmasına zemin hazırlamış bir sonraki adımda yaşanacak acıların ilk habercisi olmuştu.
Ancak biz ona geçmeden önce, Almanya’nın bölgedeki bir diğer hesabından söz ederek konun daha anlaşılır olmasını sağlamak istiyoruz.
BERLİN - BAĞDAT DEMİRYOLU
Berlin - Bağdat Demiryolu, büyük savaş öncesi ve savaşın asıl nedenleri arasında sayılması gereken planların, çok önceden hazırlandığını bize gösteriyor.
Berlin – Bağdat Demiryolu: II. Abdülhamit dönemi ve sonrasında Musul bölgesi, zengin ekonomik kaynakları ile hem Alman ve hem de İngilizlerin ilgisini çekmiştir. Bu ülkeler, bölgedeki ticari faaliyetleri yanında petrol arama ve işletme hakkı elde etmeyi de istemişlerdir. 1871’li yıllarda Mezopotamya’da araştırma yapan bir Alman heyeti, bölgede zengin petrol yatakları bulunduğunu Osmanlı Devleti’ne bildirmiş, bunun üzerine II. Abdülhamit, bölgede yapılacak petrol aramalarını hızlandıracak 1888 ve 1898’de yayınladığı iki özel fermanla, Musul ve Bağdat vilayetlerindeki petrol alanlarını Hazine-i Hassa’ya (kendi özel mülkü) bağladığını açıklamıştır. Ancak büyük güçler buradaki petrol varlığına kayıtsız kalmamış ve buraya sahip olma yolları aramışlardır. Berlin – Bağdat demiryolu yapımını üstlenen Alman ağırlıklı “Anadolu Demiryolu Şirketi”, 1888’de hattın geçtiği arazide bulunabilecek hammaddeleri çıkartma ve işletme yetkisini Osmanlı Devletinden almıştır.
Bu demiryolu, doğrudan petrol bölgelerini Alman Başkentine bağlayacaktı. Demiryolu inşaatının özendirilmesi için de Sultan’ın teknik danışmanı Alman demiryolları mühendis Wilhelm Von Pressel görevlendirilmiştir.
Von Pressel, Basra Körfezine kadar uzanacak Mersin, İskenderun, Basra limanlarını hinterlandlarına bağlayarak Almanya’yı el değmemiş maden kaynaklarına ve tarım ürünlerine ulaştıracaktı.
Ne var ki, demiryolları inşaatı Kürt ve Arap ayaklanmaları karşısında bölgelere kısa sürede jandarma ve asker gönderilmesini sağlayarak Sultan’ın otoritesinin kurulmasına yardımcı olacağı şeklinde takdim edilecekti.
Almanlar ile anlaşma 1888 Ekim’inde imzalanmıştır.
Bu demiryolu için kilometre başına 15,000 Frank kâr garantisi verilmiş ve bu paraların Düyun-u Umumiye’nin (Borçlar İdaresi) toplayacağı vergilerden ödenmesi kararlaştırılmıştır.
Ayrıca demiryolunun geçeceği, devlete ait olan toprakların mülkiyeti imtiyaz sahiplerine bedelsiz devredilecek, bina yapılacak, topraklara kira ödenmeyecekti. Kum, çakıl ve taş ocakları bedelsiz kullanılacak, demiryolu yapımı için gerekli keresteler devlet ormanlarından kesilecek, demiryolunun her bir yanındaki yirmi kilometre genişliği olan şeritlerdeki madenler işletilebilecek, arkeolojik eserleri aramak, kazılar yapmak serbest olacaktı. B.B.B (Berlin, Bağdat, Basra) hattı olarak da bilinen bu demiryolu,
Ayrıca demiryolunun geçeceği, devlete ait olan toprakların mülkiyeti imtiyaz sahiplerine bedelsiz devredilecek, bina yapılacak, topraklara kira ödenmeyecekti. Kum, çakıl ve taş ocakları bedelsiz kullanılacak, demiryolu yapımı için gerekli keresteler devlet ormanlarından kesilecek, demiryolunun her bir yanındaki yirmi kilometre genişliği olan şeritlerdeki madenler işletilebilecek, arkeolojik eserleri aramak, kazılar yapmak serbest olacaktı. B.B.B (Berlin, Bağdat, Basra) hattı olarak da bilinen bu demiryolu,
Haydarpaşa’dan başlayıp İzmit, Eskişehir, Konya’dan geçip Basra’ya kadar inşa edilecektir.
1888 – 1895 yılları arasında İzmit – Konya arasındaki hat tamamlanır.
Almanların hattı Nusaybin’e kadar uzatmaları ise 1918 yılını bulur.
B.B.B hattının yan kollarıyla beraber uzunluğu 3773 km.dir.
B.B.B hattının yan kollarıyla beraber uzunluğu 3773 km.dir.
Bu demiryolu için Osmanlı 1891 yılına kadar Almanlara 4.080.000 altın kâr garantisi olarak ödemiştir.
Gerçekten Anadolu’nun ve Osmanlı İmparatorluğu'nun çağına ayak uydurabilmesi için zamanın en iyi ulaşım aracı olan demiryolu yapımına başlaması önemlidir. Ancak vahim olan, demiryolu ağının imparatorluğun gereksinimlerine göre değil, yayılmacı ülkelerin isteklerine boyun eğerek ve onarın ihtiyaçlarına göre şekillenmiş olmasıdır.
Bölge halkları uzun yıllar birlikte yaşamış olmalarına rağmen savaş yıllarında hızla bir birlerinden kopar, birbirlerine düşman edilirler. Bu düşmanlık, emperyalizmin bölgedeki oyunlarını kolaylaştırır, üzerini örter.
19 yy. başından beri İngiltere ve Fransa’nın her fırsatta Osmanlı'yı köşeye sıkıştıran politikaları, azınlıkların hamisi görünerek tavizler koparması Almanya ve Osmanlı arasındaki yakınlaşmayı kolaylaştırır.
Gerçekten Anadolu’nun ve Osmanlı İmparatorluğu'nun çağına ayak uydurabilmesi için zamanın en iyi ulaşım aracı olan demiryolu yapımına başlaması önemlidir. Ancak vahim olan, demiryolu ağının imparatorluğun gereksinimlerine göre değil, yayılmacı ülkelerin isteklerine boyun eğerek ve onarın ihtiyaçlarına göre şekillenmiş olmasıdır.
TÜRKLER, ERMENİLER, KÜRTLER VE ARAPLAR
Bölge halkları uzun yıllar birlikte yaşamış olmalarına rağmen savaş yıllarında hızla bir birlerinden kopar, birbirlerine düşman edilirler. Bu düşmanlık, emperyalizmin bölgedeki oyunlarını kolaylaştırır, üzerini örter.
19 yy. başından beri İngiltere ve Fransa’nın her fırsatta Osmanlı'yı köşeye sıkıştıran politikaları, azınlıkların hamisi görünerek tavizler koparması Almanya ve Osmanlı arasındaki yakınlaşmayı kolaylaştırır.
Ancak Almanya da, bölgede kendi çıkarları için, kendine uygun zemin yaratma ve Osmanlılar üzerinden dünya pazarlarından pay alma çabası içindedir.
Alman - Osmanlı yakınlaşması elbette İngiltere ve Fransa’nın bölgedeki çıkarları ile ters düşer. Özellikle Berlin - Bağdat Demiryolu hattı ile Almanya’nın Ortadoğu petrolleri peşinde olduğunu görmemek mümkün değildir. Bu planın boşa çıkarılması için Osmanlı topraklarının bölünmesi, petrol bölgelerinin İngiliz ve Fransız denetiminde küçük devletlerin elinde olması uygun görülür. Bu küçük devletler, tampon devletler olarak işlev görecekleri gibi İngiliz ve Fransızların bölgede cirit atmalarını kolaylaştıracaklardır.
Bu bağlamda doğuda bir Ermenistan Devleti'nin kurulması planı İngiliz ve Fransızlar açısından Kafkas petrollerine Osmanlılar üzerinden Almanya’nın ulaşmasını engellemek için önemli olurken, Rusya için ise bu tampon devlet, doğu cephesini güvenceye alma amacına hizmet edecekti.
Bunun gibi Güneyde Kürt ve Arap devletlerinin kurulması da Musul, Kerkük petrollerine ulaşmanın engeli olabilirdi. Sarıkamış yenilgisiyle bu, yani doğuda bir Ermenistan kurulması, savaş sonrasına kalmadan da gündeme gelebilirdi artık. Bu yüzden Osmanlıların elini çabuk tutması, savaş sonrasını beklemeden olası kurulacak bir Ermeni Devleti girişimlerini boşa çıkarmak için bölgenin Ermenilerden arındırılması gerekmekteydi.
İngiltere, Fransa ve Rusya’nın denetiminde kurulacak bir tampon Ermeni Devleti, Almanya’nın da Kafkas petrollerine uzanmasının en büyük engellerinden biri olacağı için Ermeni Tehcirine, Alman Genelkurmayı'nın ve bizzat bölgede görev yapan yedi binin üzerinde Alman subayının aktif katılımları söz konusu olmuştur. Tehcir bu koşullarda başlar ve büyük kıyımlarla sürerek bölgenin Ermenilerden arındırılması ile son bulur.
“Osmanlı ordusu bünyesinde, daha ziyade İstanbul’daki Harbiye Nezareti ile Trabzon’dan Kudüs’e kadar olan bölgede görev yapan ve Pan-Germanist, Sosyal-Darvinist ve Anti-Semitist olan bu subayların en fazla bilinenlerinden Joachim von Ribbentrop; Büyük Savaş sürecinde 'Ermeni Tehciri'nin emrini veren Osmanlı Genelkurmay Başkanı Bronsart von Schellendorf’un emir subayı olarak İstanbul’da görev yaptı. Daha sonra ülkesinde Nazi Partisi’nin kurucularından olup Hitler’in dışişleri bakanlığını yapacak olan Ribbentrop, Nürnberg Mahkemesinde yargılanarak insanlığa karşı suç işlemekten dolayı asılarak idam edilecektir.”
Başta Rusya olmak üzere, Fransız ve İngilizlerin düşündüğü, Rusya ile Osmanlı Devleti arasında bir Ermeni Devleti planı, en geç savaşın kaybedilmesi halinde gerçekleşebilirdi. Çünkü 1912 yılında doğudaki birçok vilayeti, dışarıdan atanmış valiler tarafından yönetilmesini öngören bir anlaşma vardı.
Birinci Dünya Savaşı’nın cephelerinden sadece birisidir Çanakkale. Oysa aynı günlerde, savaş birçok cephede sürmektedir. Bu cephelerden en önemlilerinden birisi de Almanya - Fransa sınırında olandır. Bunun gibi bir diğer cephe de yine Almanya ve Çarlık Rusya ile süren ve müttefiki olduğumuz Almanya’ya göre Doğu cephesidir.
Kuzey Afrika ve Ortadoğu cephelerini ise konumuz açısından şimdilik biraz dışarıda tutacağımız için anmakla yetiniyoruz.
Özelikle Almanya için önemli olan cepheler; doğuda Ruslar ile batıda Fransız ve İngilizlerle doğrudan Almanya ile ilgili olan bu iki cephedir. Savaşın bütün kaderini de bu iki cephe belirler. Diğer cepheler de bu iki cephedeki duruma göre önem taşırlar.
Savaşın asıl taraflarından ve çıkaranı olan Almanya, kendi anayurdunu korumak adına diğer cephelerdeki savaşı taktiksel olarak uzatma yoluna giderken, yeni cepheler açmayı da ihmal etmez. Osmanlı’nın doğu cephesini açması, Sarıkamış bozgunun yaşanması Almanya’nın doğru cephesinde soluk alması ve Rusya’nın gücünü bölmeyi hedefliyordu.
Yine aynı şekilde, Çanakkale cephesinin o kadar uzun ve çok sayıda kayba neden olmasının da Fransa - Almanya sınırında sürmekte olan savaşla doğrudan bir ilgisi var. Almanya’nın batı cephesi, İsviçre sınırından Manş Denizi'ne kadar uzanan oldukça uzun bir cepheydi. Bu cephede süren savaş, Çanakkale savaşları ile aynı dönemde cereyan eder. Çanakkale’de İngilizlerin ağırlıklı savaşması, Almanya - Fransa savaşına katılmasını, Fransa’ya destek vermesini engeller. Bunun farkında olan Alman Generaller Çanakkale’de savaşı ellerinden geldiğince uzatırlar.
Çanakkale Savaşı uzadıkça ülkenin yetişmiş insan gücünü de tüketir. Tıbbiye bu yüzden iki yıl mezun vermez hale gelir. Bu Kurutuluş Savaşı ve sonrasında Cumhuriyetin inşasında hep hissedilecek bir kayıp olur. Almanya - Fransa sınırında süren savaş, en az Çanakkale’de olduğu kadar kanlı olur. Bu cephede ilk kez kimyasal silah kullanılmıştır. 1915 Sonbaharı’na kadar geçen sürede Batı Cephesi kayıpları şöyledir: İngiltere 60.000, Fransa 190.000, Almanya 210.000 kişi.
Nitekim Almanya’nın İngiliz ve Fransızlar karşısında batı cephesinde tutunamaması sonucu Çanakkale de onca kayba rağmen İngiliz ve Fransızlar ellerini kollarını sallayarak boğazları geçer İstanbul’a gelir, Dolmabahçe Sarayı'nın karşısına demir atarlar.
Olaya Birinci Dünya Savaşı'nın genelinde baktığımızda bir kahramanlıktan çok, Alman emperyalizminin elinde oyuncak olan Osmanlı Paşalarının hazin sonlarıyla karşı karşıya kalıyoruz. Bunu gurur meselesi yapan tarihçilerimiz mesleklerini bir kenara bırakarak, edebi söylemlere sarılmış kahramanlık destanları yazmayı yeğlemişlerdir.
Bu bağlamda doğuda bir Ermenistan Devleti'nin kurulması planı İngiliz ve Fransızlar açısından Kafkas petrollerine Osmanlılar üzerinden Almanya’nın ulaşmasını engellemek için önemli olurken, Rusya için ise bu tampon devlet, doğu cephesini güvenceye alma amacına hizmet edecekti.
Bunun gibi Güneyde Kürt ve Arap devletlerinin kurulması da Musul, Kerkük petrollerine ulaşmanın engeli olabilirdi. Sarıkamış yenilgisiyle bu, yani doğuda bir Ermenistan kurulması, savaş sonrasına kalmadan da gündeme gelebilirdi artık. Bu yüzden Osmanlıların elini çabuk tutması, savaş sonrasını beklemeden olası kurulacak bir Ermeni Devleti girişimlerini boşa çıkarmak için bölgenin Ermenilerden arındırılması gerekmekteydi.
İngiltere, Fransa ve Rusya’nın denetiminde kurulacak bir tampon Ermeni Devleti, Almanya’nın da Kafkas petrollerine uzanmasının en büyük engellerinden biri olacağı için Ermeni Tehcirine, Alman Genelkurmayı'nın ve bizzat bölgede görev yapan yedi binin üzerinde Alman subayının aktif katılımları söz konusu olmuştur. Tehcir bu koşullarda başlar ve büyük kıyımlarla sürerek bölgenin Ermenilerden arındırılması ile son bulur.
“Osmanlı ordusu bünyesinde, daha ziyade İstanbul’daki Harbiye Nezareti ile Trabzon’dan Kudüs’e kadar olan bölgede görev yapan ve Pan-Germanist, Sosyal-Darvinist ve Anti-Semitist olan bu subayların en fazla bilinenlerinden Joachim von Ribbentrop; Büyük Savaş sürecinde 'Ermeni Tehciri'nin emrini veren Osmanlı Genelkurmay Başkanı Bronsart von Schellendorf’un emir subayı olarak İstanbul’da görev yaptı. Daha sonra ülkesinde Nazi Partisi’nin kurucularından olup Hitler’in dışişleri bakanlığını yapacak olan Ribbentrop, Nürnberg Mahkemesinde yargılanarak insanlığa karşı suç işlemekten dolayı asılarak idam edilecektir.”
Başta Rusya olmak üzere, Fransız ve İngilizlerin düşündüğü, Rusya ile Osmanlı Devleti arasında bir Ermeni Devleti planı, en geç savaşın kaybedilmesi halinde gerçekleşebilirdi. Çünkü 1912 yılında doğudaki birçok vilayeti, dışarıdan atanmış valiler tarafından yönetilmesini öngören bir anlaşma vardı.
ÇANAKKALE SAVAŞI
Birinci Dünya Savaşı’nın cephelerinden sadece birisidir Çanakkale. Oysa aynı günlerde, savaş birçok cephede sürmektedir. Bu cephelerden en önemlilerinden birisi de Almanya - Fransa sınırında olandır. Bunun gibi bir diğer cephe de yine Almanya ve Çarlık Rusya ile süren ve müttefiki olduğumuz Almanya’ya göre Doğu cephesidir.
Kuzey Afrika ve Ortadoğu cephelerini ise konumuz açısından şimdilik biraz dışarıda tutacağımız için anmakla yetiniyoruz.
Özelikle Almanya için önemli olan cepheler; doğuda Ruslar ile batıda Fransız ve İngilizlerle doğrudan Almanya ile ilgili olan bu iki cephedir. Savaşın bütün kaderini de bu iki cephe belirler. Diğer cepheler de bu iki cephedeki duruma göre önem taşırlar.
Savaşın asıl taraflarından ve çıkaranı olan Almanya, kendi anayurdunu korumak adına diğer cephelerdeki savaşı taktiksel olarak uzatma yoluna giderken, yeni cepheler açmayı da ihmal etmez. Osmanlı’nın doğu cephesini açması, Sarıkamış bozgunun yaşanması Almanya’nın doğru cephesinde soluk alması ve Rusya’nın gücünü bölmeyi hedefliyordu.
Yine aynı şekilde, Çanakkale cephesinin o kadar uzun ve çok sayıda kayba neden olmasının da Fransa - Almanya sınırında sürmekte olan savaşla doğrudan bir ilgisi var. Almanya’nın batı cephesi, İsviçre sınırından Manş Denizi'ne kadar uzanan oldukça uzun bir cepheydi. Bu cephede süren savaş, Çanakkale savaşları ile aynı dönemde cereyan eder. Çanakkale’de İngilizlerin ağırlıklı savaşması, Almanya - Fransa savaşına katılmasını, Fransa’ya destek vermesini engeller. Bunun farkında olan Alman Generaller Çanakkale’de savaşı ellerinden geldiğince uzatırlar.
Çanakkale Savaşı uzadıkça ülkenin yetişmiş insan gücünü de tüketir. Tıbbiye bu yüzden iki yıl mezun vermez hale gelir. Bu Kurutuluş Savaşı ve sonrasında Cumhuriyetin inşasında hep hissedilecek bir kayıp olur. Almanya - Fransa sınırında süren savaş, en az Çanakkale’de olduğu kadar kanlı olur. Bu cephede ilk kez kimyasal silah kullanılmıştır. 1915 Sonbaharı’na kadar geçen sürede Batı Cephesi kayıpları şöyledir: İngiltere 60.000, Fransa 190.000, Almanya 210.000 kişi.
Nitekim Almanya’nın İngiliz ve Fransızlar karşısında batı cephesinde tutunamaması sonucu Çanakkale de onca kayba rağmen İngiliz ve Fransızlar ellerini kollarını sallayarak boğazları geçer İstanbul’a gelir, Dolmabahçe Sarayı'nın karşısına demir atarlar.
Olaya Birinci Dünya Savaşı'nın genelinde baktığımızda bir kahramanlıktan çok, Alman emperyalizminin elinde oyuncak olan Osmanlı Paşalarının hazin sonlarıyla karşı karşıya kalıyoruz. Bunu gurur meselesi yapan tarihçilerimiz mesleklerini bir kenara bırakarak, edebi söylemlere sarılmış kahramanlık destanları yazmayı yeğlemişlerdir.
Yorum Gönder