Ali Rıza Paşa Cumhuriyet kurulacağını keşfediyor

Efendiler ;

Ahmet İzzet Paşa’nın bize yazdığı nasihatnamenin ve bizim buna verdiğimiz cevabın gözden geçirilmesi bir hatıramı canlandırdı, milletçe bilinmesi ve tarihe geçmesi için onu da
söylemiş olayım:
Ali Rıza Paşa, bir gün Ahmet İzzet Paşa’yı ziyaret eder, sohbet arasında, aleyhimde olur olmaz, bazı şeyler söyler ve bu dedikodulara önemli bir keşfini de ekler:

Cumhuriyet kuracaklar, Cumhuriyet!

Diye bağırır.

Doğrusunu isterseniz efendiler, Makedonya’da, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı Orduları Başkomutanı Ali Rıza Paşa’nın, arslanlardan oluşmuş bulunan koskoca Türk Ordularını bozguna uğratıp yok ettirdikten ve verimli Makedonya topraklarını düşmana terkedip bağışladıktan sonra, devletin en kritik anında, Vahdettin’in emellerine hizmet için gereken vasıfları kazanmış olduğuna ve bu ünlü ordular başkomutanının bu defa da kendine en becerikli yardımcı olarak, Eski GenelKurmay Başkanı‘nı Harbiye Nezareti’ne getirmeyi
düşüneceğine olağan gözüyle bakılabilirdi.

Fakat, Millî Mücadele’nin Cumhuriyeti hedef aldığını bu kadar çabuk ve kolaylıkla sezip kavrayabileceğine hayran olmamak mümkün değildir.
Efendiler ;

Bana bu bilgiyi veren, bu hikâyeyi bizzat İzzet Paşa’nın ağzından işiten ve şimdi içinizde bulunan ve çok değerli bir arkadaştır.

Bahriye Nâzırı Salih Paşa

Salih Paşa, Hey’et-i Temsiliye İle Görüşmek İçin gelişi

Efendiler ;

Cemâl Paşa, 9 Ekim 1919 tarihli bir şifre ile, Hey’et-i Temsiliye ile yakından görüşmek üzere Bahriye Nâzırı Salih Paşa’nın yola çıkmasının uygun görülmekte olduğunu bildirdi. Fakat, Salih Paşa, biraz rahatsız olduğu için, görüşme yerinin mümkün olduğu kadar yakın olması ve İstanbul’dan deniz yoluyla hareketinin yerinde olacağının düşünüldüğü belirtildikten sonra, Hey’et-i Temsiliye’den kimlerle ve nerede görüşüleceğinin tasarlandığını sordu.

10 Ekimde verdiğimiz cevapta, görüşme yeri olarak Amasya’yı tespit ettik, görüşmek üzere, Hey’et-i Temsiliye’den benimle birlikte Rauf ve Bekir Sami Bey’ler gidecekti.

Bunu da bildirdik.
Salih Paşa’nın İstanbul’dan hangi gün hareket edeceğinin ve Amasya’ya ne zaman gelebileceğinin gün ve saatinin de bildirilmesini rica ettik.
Efendiler ;

Memleketin her tarafında millî teşkilâtın genişletilmesi ve köklendirilmesi çalışmalarına devam ediyorduk, aynı zamanda milletvekili seçimlerinin yapılmasını sağlamaya ve çabuklaştırmaya çalışıyorduk.

Bu konudaki görüşlerimizi gerekenlere de bildirerek, bazı kimseleri tavsiye bile ediyorduk. Ancak, cemiyet adına aday göstermemeyi prensip olarak kabul etmemekle birlikte, milletvekili olmak için başvuranların Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin ilkelerini ve kararlarını benimsemiş kimselerden olmasını yürekten istiyor ve bu gibi kimselerin, cemiyet adına kendiliklerinden adaylıklarını koymaları gereğini de ilân ediyorduk.

Millî dâvâya hizmet eden memurların birer sebep uydurularak nakledilmesi ve yerlerinin değiştirilmesi, millî dâvâya karşı olduklar için millet tarafından kovulan memurların da memurluk sıfatlarının korunmaya devam edilmesi yüzünden, bazı yerlerden, yeni kabine ile uyuşmanın ne demek olduğunun anlaşılamadığı yolunda sitem ve şikâyetler gelmeye başladı, bu hususu, 11 Ekimde Cemâl Paşa’ya yazarak, kabinenin dikkatini çekmek istedik.