Osmanlı'da Fes: Kültürel Kimlik, Siyasi Simgeleşme ve Modernleşme Çabaları
Fes, Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyılda yaygınlaşan ve Cumhuriyet döneminde yasaklanan bir başlık türüdür.
Fesin tarihçesi, Osmanlı'nın modernleşme çabaları, kültürel kimlik ve siyasi simgeleşme ile ilgili ilginç bir hikâye anlatır.
Fesin kökeni, Fas'ın Fes şehrine dayanır.
Bu şehirde üretilen fesler, kızılcık boyası ile al renge boyanırdı.
Fes, özellikle Cezayir ve Tunus gibi Kuzey Afrika ülkelerinde Müslüman erkekler tarafından giyilirdi.
16. Yüzyılda Osmanlı donanmasında görev yapan Cezayirli korsanlar da fes takmaya başladılar.
Fes, onların cesaret ve kahramanlık sembolü oldu.
Fes Osmanlıda ne zaman kullanılmaya başladı
Fesin Osmanlı'da resmi olarak kullanılmaya başlanması ise II. Mahmut zamanında oldu.
II. Mahmut, Yeniçeri Ocağı'nı kaldırarak yeni bir ordu kurdu.
Bu ordunun askerleri, batılı tarzda setre pantolon ve şubara adı verilen bir başlık giydiler. Ancak bu başlık pek beğenilmedi.
1827 yılında Kaptan-ı Derya Mehmet Hüsrev Paşa, Tunus'tan aldığı fesleri denizcilerine giydirdi.
Bu fesli ve eğitimli denizciler, padişahın cuma alayına katıldıklarında çok ilgi çektiler.
II. Mahmut da fesin kara ordusunda da kullanılmasını emretti.
Fes giymek, sadece askerler için değil, devlet memurları, ilim adamları ve esnaflar için de zorunlu hale geldi.
Fes, Osmanlı'nın batılılaşma ve modernleşme politikasının bir göstergesi oldu.
Fesin rengi, şekli ve püskülü de döneme göre değişti.
Örneğin Abdülaziz döneminde Aziziye fesi, Abdülhamit döneminde Hamidiye fesi ve Abdülmecit döneminde Mecidiye fesi adlarıyla anılan fesler kullanıldı.
Feslerin çoğu yabancı ülkelerden ithal ediliyordu.
İngiltere, Avusturya-Macaristan ve Fas gibi ülkelerden gelen fesler Osmanlı pazarlarında satılıyordu.
Bu durum hem ekonomik hem de siyasi açıdan sorunlara yol açtı.
Örneğin 1908 yılında Avusturya'nın Bosna-Hersek'i ilhak etmesi üzerine İstanbul'da Avusturya fesleri protesto edildi.
Fes ne zaman yasaklandı
Fesin sonu ise Cumhuriyet döneminde geldi.
Atatürk, 1925 yılında Şapka İnkılâbı ile fes giymeyi yasakladı.
Fes, artık eski rejimin ve geri kalmışlığın bir simgesi olarak görülüyordu.
Yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin vatandaşları, batılı tarzda şapka takmaya başladılar.
Fes, Osmanlı tarihinin önemli bir parçasıdır.
Fesin tarihçesi, Osmanlı'nın kültürel değişimini, batılılaşma çabalarını ve siyasi simgelerini anlamak için bir kaynak sunar.
Ahmet ATAM