 |
| Osmanlı Devleti'nde Kölelik |
Osmanlı Devleti, 13. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar var olmuş bir imparatorluktur. Bu uzun tarihi süreçte, Osmanlı toplumunda kölelik kurumu da önemli bir rol oynamıştır.
Osmanlı Devleti'nde Kölelik: Tarih Boyunca Değişen Bir Kurum
Kölelik, Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomisinin ve geleneksel toplumunun yasal ve önemli bir parçasıydı. ¹ Köle edinilen ana kaynaklar Güney Avrupa, Doğu Avrupa, Balkanlar ve Kafkasya'daki savaşlar, siyasi olarak organize edilmiş köleleştirme seferleri ve Afrika'dan getirilen siyahilerin satıldığı köle ticaretiydi. ¹ Osmanlı devlet sistemi, bazı köleleri Enderun gibi saray okullarında yetiştirerek girift yönetim bilgisine ve fanatik sadakate sahip yöneticiler yarattı. ²
Osmanlı Devleti'nde kölelik kurumu İslam hukuku kurallarına tabi olmuş, kölelerin hukuki statüsü şer'i hukuk tarafından düzenlenmiştir. ⁴
İslam hukukuna göre insanlar satın alma, savaştan geri kalanların esir edilmeleri ve ganimet olarak cihat yapanlara dağıtılmaları ve ayrıca bu esir ve kölelerin yine esir veya köle olan insanlardan yaptıkları çocukların köle veya cariye sayılmaları yoluyla köleleştirilebilir. ² Muamelat bakımından köle mal gibidir.
Alınıp satılabilir, hibe edilebilir, kiralanabilir, ortak mülkiyete konu olabilir.
Kazandıkları efendisine aittir.
Kendisine karşı yapılacak haksız fiilden elde edilecek tazminatları efendisi alır.
Başkasına karşı işleyeceği haksız fiillerde ise zararı ya efendisi öder ya da köleyi zarar görene devreder. ² İslam'a göre bir Müslüman erkek çok sayıda cariyeye, diğer bir deyişle kadın kölelere sahip olabilir. ²
Osmanlı Devleti'nde kölelik kurumu tarih boyunca değişiklikler göstermiştir.
18. ve 19. yüzyıllarda, özellikle II. Mahmud döneminde başlayan ıslahat hareketleriyle beraber köleliğe karşı bir tutum değişikliği ortaya çıkmıştır. ³
Osmanlı İmparatorluğu, 1847'de Londra Antlaşması'na katılarak Atlantik'teki siyahilerin ticaretini yasaklamayı kabul etmiştir. ¹
Ancak bu antlaşma sadece Atlantik'teki ticareti kapsamış, Osmanlı topraklarındaki iç ticareti etkilememiştir. ¹
1857'de ise Osmanlı İmparatorluğu, Paris Antlaşması'na katılarak bütün denizlerdeki siyahilerin ticaretini yasaklamayı kabul etmiştir. ¹ Bu antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu'nun Afrika'dan siyahi ithalatı sona ermiştir. ¹ Ancak bu antlaşma da sadece denizlerdeki ticareti kapsamış, karadan yapılan ticareti etkilememiştir. ¹
Osmanlı İmparatorluğu'nda köleliği tamamen yasaklayan bir kanun 1917'de çıkarılmıştır. ¹
Bu kanun ile Osmanlı topraklarında kölelik ve cariyelik yasaklanmış, kölelerin ve cariyelerin serbest bırakılması zorunlu kılınmıştır. ¹
Ancak bu kanun da pratikte tam olarak uygulanamamış, kölelik ve cariyelik 20. yüzyılın başlarına kadar büyük ölçüde azalmadan devam etmiştir. ¹
1908'e kadar Osmanlı İmparatorluğu'nda kadın köleler hala satılıyordu. ¹
Osmanlı Devleti'nde kölelik kurumu, imparatorluğun tarihi boyunca önemli bir rol oynamış, ancak zamanla değişen siyasi, ekonomik ve sosyal koşullara göre farklı biçimler almıştır. Kölelik, Osmanlı toplumunda hem bir üretim aracı hem de bir statü sembolü olarak görülmüştür.
Köleler, Osmanlı devlet yönetiminde, sarayda, orduda, tarımda, ticarette ve ev hizmetlerinde çalıştırılmıştır.
Kölelerin hakları ve sorumlulukları İslam hukuku tarafından belirlenmiştir.
Kölelik kurumu, 19. yüzyıldan itibaren Batılı devletlerin baskısıyla kademeli olarak kısıtlanmış ve 20. yüzyılın başlarında yasaklanmıştır.
Kaynaklar:
(1) Osmanlı İmparatorluğu'nda kölelik - Vikipedi. https://bing.com/search?q=Osmanl%c4%b1+Devleti%27nde+k%c3%b6lelik.
(2) Kölelik - Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6lelik.
(3) Gazi. https://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/9_10.pdf.
(4) Osmanlı İmparatorluğu’nda Kölelik ve Kadınlar (1700-1840). https://www.amazon.com.tr/Osmanl%C4%B1-%C4%B0mparatorlu%C4%9Funda-K%C3%B6lelik-Kad%C4%B1nlar-1700-1840/dp/6052954744.
(5) undefined. https://bing.com/search?q=.