Kütahya kültürü
Bayramlar, toplumun ortak katılımı ile yılın belli günlerinde bir kez kutlanan ve bir yenilenme, başlangıç ifade eden günlerdir. Dini bayramlar, dini belirlemeler yanında tıpkı mevsimlik bayramlar gibi çeşitli geleneksel uygulamaların eşlik ettiği dönemlerinden biridir.
Dini bayramlar yanında kandiller ve kutsal kabul edilen aylarda da geleneksel uygulamalara gidilir.
Gerek dini bayramlar gerekse dini günler açısından zengin geleneklere sahip yörelerimizden birisi ise Kütahya’dır.
Dini günler kapsamında sözünü edeceğimiz geleneklerden ilki, Üç Aylardır.
Üç aylar geleneği
Dini günler kapsamında sözünü edeceğimiz geleneklerden ilki, Üç Aylardır.
Üç Aylardan birincisi olan Recep’in gelmesi önemlidir çünkü Recep ayı Ramazan ayının
habercisidir.
habercisidir.
Recep gelince kişiler kendisine bir çeki düzen verir.
Üç aylarda isteyen üç gün, isteyen 10 gün, isteyen 15 gün oruç tutar. (Kütahya-Merkez)
Namaz bayramı
Üç Ayların başlangıcında (Tavşanlı ilçe.), Recep ayının ilk Perşembe günü Regaip Kandilinde (Kütahya-Merkez) “Namaz Bayramı” yapılır.
Namaz Bayramı olarak ifade edilen günün, gelenekte Kurban ve Ramazan Bayramı gibi önemli bir yeri vardır.
Tavşanlı ilçesinde derlenen bilgiye göre, Namaz Bayramı için günler öncesinden hazırlıklara başlanır ve namaz bayramından bir gün önce hazırlıklar tamamlanır.
Tavşanlı ilçesinde derlenen bilgiye göre, Namaz Bayramı için günler öncesinden hazırlıklara başlanır ve namaz bayramından bir gün önce hazırlıklar tamamlanır.
Namaz bayramı için yapılan en önemli hazırlık namaz gözlemesidir.
Gözleme içi için patates, nohut, soğan, peynir, kaymak, tahin, seker, haşhaş, susam, kıyma, pırasa, ıspanak vb. malzemeler kullanılır.
Namaz bayramında gün dogmadan gözlemeler, kurulan toprak saçlar üzerinde pişiriliri.
Ne kadar erken yapılırsa o kadar makbul görülür.
Yapılan gözlemeler daha sonra evlere dağıtılır.
Gelin kızları olan evler, gözleme yaparken daha bir özen gösterirler.
Gelin kızları olan evler, gözleme yaparken daha bir özen gösterirler.
Yukarda sayılan iç malzemelerinin her çeşidinden en az onar adet gözleme yaparlar.
Oğlan evi sahipleri, gelin kızlara kesinlikle haşhaşlı ve susamlı gözleme göndermez; aksi halde ayrılık getireceğine inanılır.
Gelin kıza gözleme gönderilirken yanında terlik, iç çamaşırı, dane veya çitili yazma, şalvarlık kumaş vb.den oluşan bohça da olur ve bunlar oğlanevi yengeleri tarafından kız evine götürülür.
Oğlan evi tarafından kız evine namaz gözlemesi götürülmesi, kız evine verilen değerin bir simgesi gibidir.
Namaz gözlemesi almayan gelin kızların, bunu şeref meselesi yaparak ayrılmaya kadar gittiği de olur.
Oğlan evinden gelen namaz gözlemesi ve bohçaya karşılık kız evi, daha sonraki bir zamanda iç ve dış giyim eşyalarından oluşan bir bohça hazırlayarak kız evi yengeleri aracılığıyla oğlana gönderir.
Namaz lokması
Kütahya-Merkez’de derlenen bilgiye göre, Recep ayının ilk Perşembe günü olan Regaip Kandilinde oruç tutulur, adak dağıtılır. Helva basılır, lokmalar (tatlı olmayan), ekmekler, pideler vb. yapılır, komşulara dağıtılır.
Lokmaya, “namaz lokması” denir.
Kandil gecesi mevlit dinlenir, büyükler ziyaret edilir.
Kandil gecesi mevlit dinlenir, büyükler ziyaret edilir.
Büyükler ziyaret edilmezse “kandil tebrikine gelmedi” diyerek gelmeyenler ayıplanır.
Regaip kandilinde cemaatle ikindi namazı kılınır.
Sonra herkes (erkekler) ölülerinin kabirlerini ziyarete gider.
Mezar ziyaretine gidenler, mezarlığa Yasin götürürler, Kuranı Kerim götürürler, okurlar.
Kabe Kabe bahşişi
Eskiden, Regaip Kandilinde ikindi namazı sonrasında ya da akşamüzeri çocuklar, beylerin önüne çıkarak ya da evleri dolaşarak “kabe kabe” diyerek bahşiş isterlermiş ve çocuklara bahşiş olarak para verilirmiş.
Derlenen bir bilgiye göre, mahallenin çocukları, ikindi namazından sonra erkekler kabir ziyaretine gitmeden önce mahallenin girişinde toplanırlarmış ve bozuk paradan oluşan bahşişleri verilirmiş.
Regaip Kandilinde “kabe kabe” diyerek çocukların bahşiş isteme geleneği bazı kenar mahalleler dışında pek kalmamış.
Regaip Kandilinde “kabe kabe” diyerek çocukların bahşiş isteme geleneği bazı kenar mahalleler dışında pek kalmamış.
Ayrıca bahşiş isteme, çocukların geleneğin aslından uzaklaşarak çarşıya çıkıp, dükkânları dolaşarak bahşiş istemesi şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş.
Çocukların “kabe kabe” diyerek bahşiş istemeleriyle ilgili bir rivayet;
Hz. Muhammed’in o gece ana rahmine düşmüş olmasıyla ilişkili olduğu yönündedir.
ikinci rivayet; eskiden hacca gitmek için İstanbul’dan 3-6 ay öncesinden deve katarlarıyla yola çıkan sürre alayının yol güzergahı üzerinde menzil hane bulunan Kütahya’dan geçmesiyle
ilişkilendirilerek “Allah size de Kabe’ye gitmeyi nasip etsin” anlamına geldiği şeklindedir.
Diğer kandil gecelerinde de evlerde toplanılarak sabaha kadar ibadet edilir.
ilişkilendirilerek “Allah size de Kabe’ye gitmeyi nasip etsin” anlamına geldiği şeklindedir.
Diğer kandil gecelerinde de evlerde toplanılarak sabaha kadar ibadet edilir.
Kandil çöreği, lokma yapılır, gelene geçene verilir. (Simav ilçe.)
Kaynaklar:
Fotoğraf yapay zeka ile oluşturulmuştur
Makale - Bircan KALAYCI DURDU
Kütahya valiliği Halk kültürü 2006/2007 araştırmaları kitabı