Kürt isyanları Baban zade isyanı Baban zade Abdurrahman Paşa İsyanı, bugün Irak'ta bulunan Süleymaniye şehrinin valisi olan "Baban aşiretinden" Baban zade İbrahim Paşa'nın 1806'daki ölümünden sonra, Osmanlı Devleti'nin aynı aşiretten Baban zade Halit Paşa'yı vali tayin etmesi üzerine, İbrahim Paşa'nın yeğeni Baban zade Abdurrahman Paşa'nın hakkının yendiğini ileri sürerek Osmanlı yönetimine karşı isyan başlatması hadisesidir.
Kürt isyanları
İsyan Osmanlı Devleti'ni hayli uğraştırmış ve ayaklanma 1808 yılında bastırılmıştır, güç kaybı sonucu hakimiyeti altındaki toprakların elden çıkmasını önleyemeyen Osmanlı Devleti, 19’ncu yüzyılın başından itibaren, ayrılıkçı Kürt isyanlarıyla karşı karşıya kalır.
İsyan coğrafyası;
Baban, Soran ve Botan beylerinin bulunduğu bölgedir.Bu bölge, Osmanlı Musul vilayet alanı ile kuzeyindeki Cizre-Şemdinli hattıdır, ilk isyan eden, Baban Beyi Abdurrahman Paşa’dır.
Baban zade ailesinin ileri gelenlerinden Mustafa Zihni Paşa, 1848’de Süleymaniye’de doğmuş, öğrenimini Bağdat’ta tamamlamıştır, Baban zade ailesinin bütün evlatları, torunları Galatasaray Lisesi mezunudur, yeni kuşak torunlarının tercih ettiği lise daha çok Saint Benoit Fransız Lisesi’dir.
İlk tahsilini Bağdat’ da tamamladıktan sonra İstanbul’a gelen Zihni Paşa’nın oğlu Ahmed Naim, 1891’de Galatasaray Lisesi’ni, 1894 yılında da Mülkiye Mektebi’ni bitirir, Naim, 18 95’te ek görev olarak Galatasaray Lisesi’nde Arapça hocalığına başlar, 1908’de, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra tamamen “Maarif Nezareti ”ne geçer.
Baban zade Ahmed Naim Bey (1872-1934), siyasal İslamcı düşünürlerin önde gelen isimlerindendir, Ekim 1918-Ekim 1919 tarihleri arasında, kısa bir süre Darülfünun’ un Umum Müdürlüğü’nü (rektörlük) de yapar.
1919 yılında Ayan Meclisi’ne üye olur. İslamcı fikir hayatının oluşmasında büyük payı vardır, Baban zadeler üzerine yazan bir başka isim ise Dr. Kaws Kaptan. “Baban, Soran, Botan” adlı kitabında, “Baban emirliğinin tarihi eskidir,” diyor ve Baban profilini şöyle çiziyor;
Merkezi olan Süleymaniye şehrinin kuruluşundan da öncedir, l639’da Kürdistan Sünni ve Şii mezhepleri esas alınarak, İran ve Osmanlı devletleri arasında paylaşıldı, buna göre, Güney Kürdistan, Şehrezor ve Baban emirliği Osmanlı devletine verildi, baban emirleri şunu çok iyi biliyorlardı;
İsyan öncesi Baban zadeler
Araştırmacı yazar Salim Meriç, “Baban zadeler” başlıklı araştırmasında, “Babanlar veya Baban zadeler olarak bilinen aile 17. yüzyılın ikinci yarısında Baba Süleyman ile başlayan, geniş bir Kürt ailesidir” diyor, bu aileyi tarihten alıp günümüze şöyle taşıyor, kuzey Irak’ın Süleymaniye bölgesinde bulunan Baban Aşireti, Osmanlı devletine karşı en büyük üç Kürt isyanından birini gerçekleştiren köklü bir aşirettir, II. Abdülhamit’in Baban ailesiyle ilişkileri iyiydi, nitekim Dahiliye ve Harbiye Nazırı Baban Aşiretinden Abdurrahman Paşa’ydı.Baban zade ailesinin ileri gelenlerinden Mustafa Zihni Paşa, 1848’de Süleymaniye’de doğmuş, öğrenimini Bağdat’ta tamamlamıştır, Baban zade ailesinin bütün evlatları, torunları Galatasaray Lisesi mezunudur, yeni kuşak torunlarının tercih ettiği lise daha çok Saint Benoit Fransız Lisesi’dir.
İlk tahsilini Bağdat’ da tamamladıktan sonra İstanbul’a gelen Zihni Paşa’nın oğlu Ahmed Naim, 1891’de Galatasaray Lisesi’ni, 1894 yılında da Mülkiye Mektebi’ni bitirir, Naim, 18 95’te ek görev olarak Galatasaray Lisesi’nde Arapça hocalığına başlar, 1908’de, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra tamamen “Maarif Nezareti ”ne geçer.
Baban zade Ahmed Naim Bey (1872-1934), siyasal İslamcı düşünürlerin önde gelen isimlerindendir, Ekim 1918-Ekim 1919 tarihleri arasında, kısa bir süre Darülfünun’ un Umum Müdürlüğü’nü (rektörlük) de yapar.
1919 yılında Ayan Meclisi’ne üye olur. İslamcı fikir hayatının oluşmasında büyük payı vardır, Baban zadeler üzerine yazan bir başka isim ise Dr. Kaws Kaptan. “Baban, Soran, Botan” adlı kitabında, “Baban emirliğinin tarihi eskidir,” diyor ve Baban profilini şöyle çiziyor;
Merkezi olan Süleymaniye şehrinin kuruluşundan da öncedir, l639’da Kürdistan Sünni ve Şii mezhepleri esas alınarak, İran ve Osmanlı devletleri arasında paylaşıldı, buna göre, Güney Kürdistan, Şehrezor ve Baban emirliği Osmanlı devletine verildi, baban emirleri şunu çok iyi biliyorlardı;
Bu iki devletten herhangi biri diğerine galip gelirse ve alanda hakimiyetini sağlarsa, ilk olarak Baban Emirliği’ni yok edecektir.
Bundan dolayı Osmanlıları zayıflatıp, bölgedeki etkinliğini kırmak için İran’a yardım ediyorlardı, Bunu başardıklarında, bu defa İran’a yönelip, onlara saldırı düzenliyorlardı, böylece İran ve Osmanlı devletleri ne kadar birbirlerini zayıflattıysa, Babanilerde o kadar bu çelişkileri derinleştirmeye çalışmıştır.
Bağdat Valiliğini dışlayıp, Osmanlı merkez yönetimi ile doğrudan ilişki kurmak istiyor
Osmanlı buna sıcak bakmıyor, öte yanda bu girişimi, Bağdat Valisi ile arasının açılması neden oluyor, merkezi yönetim ile yaşanan gerginlikler isyanlara dönüşüyor, isyan motifleri ise her seferinde farklı görülüyor, Baban zade Abdurrahman Paşa isyanı, Osmanlı’nın Eflak ve Boğdan’da Ruslarla savaştığı bir dönemde ortaya çıkar, aynı dönemde, Edirne’de reform karşıtları ayaklanmış, İstanbul’da ise Kabakçı Mustafa isyanı hazırlanmaktadır, Anadolu’da misyoner faaliyetleri hız kazanmış, bu coğrafyadaki Osmanlı tebaası dini ve etnik temelde ayrıştırılmaktadır.
İsyan öncesine Baban zadeler
Baban Emirliği’nin sınırları bir süre Süleymaniye, Kerkük, Hemedan, Köysancak, Kasr’ı Şirin ve Zehew’e kadar uzanmış, 1789’da, Baban emiri Abdurrahman Paşa, Bağdat Valiliği’ne bağlı Osmanlı’dan bağımsız bir yönetim kurmak peşinde ve güçlü bir ordusu var.Bağdat Valiliğini dışlayıp, Osmanlı merkez yönetimi ile doğrudan ilişki kurmak istiyor
Osmanlı buna sıcak bakmıyor, öte yanda bu girişimi, Bağdat Valisi ile arasının açılması neden oluyor, merkezi yönetim ile yaşanan gerginlikler isyanlara dönüşüyor, isyan motifleri ise her seferinde farklı görülüyor, Baban zade Abdurrahman Paşa isyanı, Osmanlı’nın Eflak ve Boğdan’da Ruslarla savaştığı bir dönemde ortaya çıkar, aynı dönemde, Edirne’de reform karşıtları ayaklanmış, İstanbul’da ise Kabakçı Mustafa isyanı hazırlanmaktadır, Anadolu’da misyoner faaliyetleri hız kazanmış, bu coğrafyadaki Osmanlı tebaası dini ve etnik temelde ayrıştırılmaktadır.
Baban zade isyanının özellikleri
İbrahim Paşa’nın ölümü üzerine Baban zade Halit Paşa’nın Süleymaniye Valiliği’ne atanması, bunu karşı çıkan Abdurrahman Paşa’nın ayaklanması şeklinde görülüyor.
İsyanın merkezi, Süleymaniye, Halit Paşa Osmanlı’dan yana tavır alınca, isyan bastırılıyor.
İsyanlar, Ahmed Paşa ile devam eder, Yeğeni Abdürrahman Paşa’nın intikamını almak bahanesiyle, bu kez Baban zade Ahmed Paşa isyan etmiş, Ahmed Paşa’nın makam hırsıyla başlattığı bu isyan da kısa sürede bastırılmıştır, Prof. Dr. Ümit Özdağ, “Kürtçülük sorunu T.C.’nin ürettiği bir sorun mudur” başlığı altında, Yeniçağ Gazetesi’nde yayımlanan bir makalesinde bu isyanı 'ilk Kürt isyanı” şeklinde tanımlıyor:
_______________________
(38) Araştırmacı-yazar Salim Meriç, Oda Tv, Babanzadeler başlıklı makale, 11 Nisan 2010.
(39) Dr. Kavs Kaptan, Baban, Botan, Soran, s. 17, Peri Yayınları, 1996.
(40) Prof. Dr. M. Abdulhaluk Çay, Kürt Dosyası, s. 344, Boğaziçi Yayınları No: 15, 1993.
(41) Prof. Dr. Ümit Özdağ, Yeniçağ Gazetesi, 21 Aralık 2012.
(42) Şimşir, Kürtçülük I, s. 81.
İsyanın merkezi, Süleymaniye, Halit Paşa Osmanlı’dan yana tavır alınca, isyan bastırılıyor.
İsyanlar, Ahmed Paşa ile devam eder, Yeğeni Abdürrahman Paşa’nın intikamını almak bahanesiyle, bu kez Baban zade Ahmed Paşa isyan etmiş, Ahmed Paşa’nın makam hırsıyla başlattığı bu isyan da kısa sürede bastırılmıştır, Prof. Dr. Ümit Özdağ, “Kürtçülük sorunu T.C.’nin ürettiği bir sorun mudur” başlığı altında, Yeniçağ Gazetesi’nde yayımlanan bir makalesinde bu isyanı 'ilk Kürt isyanı” şeklinde tanımlıyor:
Baban zade Abdurrahman Paşa İsyanı.
İsyan, Baban aşiretinden Süleymaniye kentinin kurucu lideri olan İbrahim Paşa’nın ölümünün ardından, aşiretin artan gücünden endişe duyan Osmanlı idaresinin, rakip aşiretten Halid Paşa’yı “emir” olarak atamasıyla patlak vermiştir, isyan, İran tarafından desteklenmiştir, İbrahim Paşanın torunu Abdurrahman Paşa’nın 3 yıl süren bu isyanı, 1808 yılında bastırılmış ve Abdurrahman Paşa İran’a sığınmıştır.Baban zade Ahmet Paşa İsyanı
Türk-Rus Savaşı’nın (1806-1812) sonlarına doğru ve Osmanlı Devleti’nin Sırp isyanıyla uğraştığı bir dönemde, yine aynı aileden, Baban zade Ahmet Paşa’nın başlattığı isyan, 1812’de bastırılmıştır, Osmanlı Devleti, 1831 yılında Bağdat’ta Memlükler'in dönemine son verdikten sonra, Kuzey Irak’ta bulunan emirliklere yönelir, 1849-50 yılları arasında, Süleymaniye’de bulunan Baban Emirliği’ni ortadan kaldırır ve bu bölgeyi merkezi hükümete bağlar, Baban isyanları Türk tarihine Kürt isyanları olarak yazılmış ancak bu doğru değil, Baban zadeler Kürt’tür ya da değildir, bu başka bir konudur, ancak isyanlar Kürt kimliği üzerinde çıkarılmıyor, Osmanlı içinde Baban özerk yönetimi ya da Baban Devleti kurmak için yapılmış olduğu görülüyor._______________________
(38) Araştırmacı-yazar Salim Meriç, Oda Tv, Babanzadeler başlıklı makale, 11 Nisan 2010.
(39) Dr. Kavs Kaptan, Baban, Botan, Soran, s. 17, Peri Yayınları, 1996.
(40) Prof. Dr. M. Abdulhaluk Çay, Kürt Dosyası, s. 344, Boğaziçi Yayınları No: 15, 1993.
(41) Prof. Dr. Ümit Özdağ, Yeniçağ Gazetesi, 21 Aralık 2012.
(42) Şimşir, Kürtçülük I, s. 81.
Yorum Gönder