Dünya üzerindeki günümüzde yaşayan Türk toplulukları Teleut Türkleri,Teleut türkleri nerede yaşarlar, Teleut Türkleri ekonomi ve sosyal yaşamları nasıldır
TELEUT TÜRKLERİNİN TARİHİ
Çin kaynaklarında Tölös'lerin torunları olarak gösterilirler Teleut tarihini araştırıldığında yine tüm Türk tarihinde olduğu gibi, eski Çin kaynaklarından bakmak gerekiyor, örneğin bunlardan Çin’deki Suy Hanedanının Salnamesi Teleutların ataları için “Hunların torunlarıydı” demektedir.
Teleutların, 6-8. Yüzyıllarda Kök/Türk Kağanlığına bağlı olan ve hayvancılıkla uğraşan Tölöslerin torunları olduğu düşünülmektedir
Yine başka bir Çin Salnamesine göre
Telelerin dili Hunların diline yakındır.
Teleut Türkleri ile Telengitler yakın akraba iki topluluktur.
M.S. 49’de kurulan Telengit Hanlığı bu topluluğa ait ilk özel yönetim yapısı olarak değerlendirilir.
Bir süre sonra bu hanlık;
Teleut Türkleri için 1207 yılından itibaren, yine işgal ve bağımlılık yılları başlar.
Cengiz Han’ın oğlu Cüci tarafından tüm toprakları işgal edilir.
Cengiz İmparatorluğunun dağılmasıyla da;
Ögedey ulusunun içinde kalırlar.
Bu bağımlılık 1368 yılına kadar devam eder.
1368’ise merkezi Orta Asya’da en güçlü siyasi-idari yapı olarak Oyrat Hanlığı kurulur.
Oyrat Hanlığının kurulmasıyla birlikte Teleutlar da bu hanlığa katılırlar
Oyrat Hanlığı da her siyasi idari yapı gibi zayıflar ve bir süre sonra dağılır.
16. yy. Ikinci yarısı Teleut Türkleri yine bağımsızlık mücadelesi içine girerler.
Mundus boyunun başçısı Könay Telenget ulusu adlı bir devlet kurar.
Bu devletin kuruluş tarihi ise tam olarak belli değildir.
Teleutlar ;
1609-1717 yılları arasında Ruslara karşı başarılı bir karşı direniş göstermişlerdir.
1717’de ise kendi istekleri ile Congar Hanlığına katılırlar.
Congarlar'da , Teleutların büyük bir bölümünü Moğolistan’a göç ettirirler.
Teleut Türkleri, bu topraklarda elli yıl kadar göçmen olarak yaşamışlardır.
1756 yılı ise Teleutlar için bir dönüm noktasıdır
1756^da Congar Hanlığı, Tsin İmparatorluğu tarafından büyük bir katliam yapılarak ortadan kaldırılır.
21 Haziran 1756 yılındaise Teleutlar Rusya’ya bağlanırlar.
Teleutların bir zorunlu göç olayı da .
Rusya’ya katıldıktan sonra vuku bulur
Ruslar, Teleutların bir kısmını Volga bölgesine gönderirler.
O bölgeye göç ettirilen Teleutların torunları ise bu gün hala bahsi geçen yerde yaşamaktadırlar.
1757-1760 yılları arasında gerçekleşen zorunlu göçe karşı durarak, Altay Dağlarına kaçıp sığınan bir gurup Teleut Türkü ise Volga’ya gitmez
Bu tarihten sonra Altaylara;
Rus Kazaklarının akınları başlar ve Kazaklar ‘Tölengit’ adlı köle/asker gurupları oluştururlar.
Tölengitlerin torunları da bugün hala Kuzey Kazakistan içlerinde yaşamaktadırlar.
1763-1765 yıllarında ise Çine sınır bölgelerde yaşayan Teleutlara, bu kez Çin akınları başlar.
Bu olayların sonucu olarak Teleutların bir kısmı 20.yy. Başına kadar çift tabiiyeti ;
Yani hem Rus hem Çin vatandaşı olarak yaşamışlardır.
Rusya’ya bağlı olarak yaşayan Altay, Hakas ve şorlar
1917-1921 yılları arasında G.İ. Çoros-Gurkin ve S.Komıçakov önderliğinde
Oyrat-Hakas Cumhuriyeti’ni
Kurmak için çaba göstermişlerse de bu hareket başarılı olamamıştır.
Bu olayın ardından;
1922 yılında Rusya tarafından Altaylarda “Oyrat Özerk Bölgesi” kurulmuştur.
Şor ve Hakaslar ise bu yapının dışında kalmışlardır.
1948 yılında ise Oyrat Özerk Bölgesinin adı “Dağlık-Altay Özerk Bölgesi” olarak değiştirilir ve Kemerovo bölgesinde yaşayan Teleutlar bu kez de özerk yapının dışında bırakılıp;
Doğrudan Moskova’ya bağlanır.
Bugün Teleut'ların nüfusu 2000-2500 civarındadır.
Sayıları her geçen gün azalan Teleut'ların ataları, bir vakitler Sibirya tarihinde çok önemli roller oynamışlardır.
18. yy. Başında, Rus hakimiyeti altına giren Teleutların
4000 çadırlık bir nüfusları vardır.
1600’lü yılların hemen başında Teleutlardan bahseden tarihi kaynaklar, bu topluluğu oldukça büyük göçmen bir gurup olarak göstermişlerdir.
Yine bu 16. yy. da ;
Küçük Teleut boy ve gurupları, yaşadıkları topraklardan, Ruslarla meskûn yerlere göçmüşler ve yavaş, yavaş yerleşik hayata geçmeye başlamışlardır.
Teleutların iki önemli ekonomik hayat biçimi vardı.
Bunlardan birincisi, göçebe hayvancılık.
İkincisi ise, avcılık idi.
Teleut Türklerinde ,17. yy.da Rusların katkısı çiftçilik ve hayvancılık da başladı.
19. yy. sonu ile 20. yy. başlarında ise :
Dağlık Altay bölgesinde
Bu evler sırık ve ak ağaç kabuğundan yapılan, hunik iskeletli evlerdi.
İlaveten bölgedeki kömür madenlerinde de çalışırlar.
Alıntı ve kaynak:
Fatih Başkapan/Teleut Türleri pdf
Teleutların, 6-8. Yüzyıllarda Kök/Türk Kağanlığına bağlı olan ve hayvancılıkla uğraşan Tölöslerin torunları olduğu düşünülmektedir
Yine başka bir Çin Salnamesine göre
Telelerin dili Hunların diline yakındır.
Teleut Türkleri ile Telengitler yakın akraba iki topluluktur.
M.S. 49’de kurulan Telengit Hanlığı bu topluluğa ait ilk özel yönetim yapısı olarak değerlendirilir.
Bir süre sonra bu hanlık;
- 495-496 yılları arasında Eftalitlerin işgaline uğrar.
- 550-604 yılları arasında Kök-Türk kağanlığının tebaasıdırlar
- 604-630 yılları arasında ise, Doğu Türk Kağanlığına bağlı olarak yaşarlar.
- 630-1207 yılları arasında) Teleutlar bağımsızdır
Teleut Türkleri için 1207 yılından itibaren, yine işgal ve bağımlılık yılları başlar.
Cengiz Han’ın oğlu Cüci tarafından tüm toprakları işgal edilir.
Cengiz İmparatorluğunun dağılmasıyla da;
Ögedey ulusunun içinde kalırlar.
Bu bağımlılık 1368 yılına kadar devam eder.
1368’ise merkezi Orta Asya’da en güçlü siyasi-idari yapı olarak Oyrat Hanlığı kurulur.
Oyrat Hanlığının kurulmasıyla birlikte Teleutlar da bu hanlığa katılırlar
Oyrat Hanlığı da her siyasi idari yapı gibi zayıflar ve bir süre sonra dağılır.
16. yy. Ikinci yarısı Teleut Türkleri yine bağımsızlık mücadelesi içine girerler.
Mundus boyunun başçısı Könay Telenget ulusu adlı bir devlet kurar.
Bu devletin kuruluş tarihi ise tam olarak belli değildir.
Teleutlar ;
1609-1717 yılları arasında Ruslara karşı başarılı bir karşı direniş göstermişlerdir.
1717’de ise kendi istekleri ile Congar Hanlığına katılırlar.
Congarlar'da , Teleutların büyük bir bölümünü Moğolistan’a göç ettirirler.
Teleut Türkleri, bu topraklarda elli yıl kadar göçmen olarak yaşamışlardır.
1756 yılı ise Teleutlar için bir dönüm noktasıdır
1756^da Congar Hanlığı, Tsin İmparatorluğu tarafından büyük bir katliam yapılarak ortadan kaldırılır.
21 Haziran 1756 yılındaise Teleutlar Rusya’ya bağlanırlar.
Teleutların bir zorunlu göç olayı da .
Rusya’ya katıldıktan sonra vuku bulur
Ruslar, Teleutların bir kısmını Volga bölgesine gönderirler.
O bölgeye göç ettirilen Teleutların torunları ise bu gün hala bahsi geçen yerde yaşamaktadırlar.
1757-1760 yılları arasında gerçekleşen zorunlu göçe karşı durarak, Altay Dağlarına kaçıp sığınan bir gurup Teleut Türkü ise Volga’ya gitmez
Bu tarihten sonra Altaylara;
Rus Kazaklarının akınları başlar ve Kazaklar ‘Tölengit’ adlı köle/asker gurupları oluştururlar.
Tölengitlerin torunları da bugün hala Kuzey Kazakistan içlerinde yaşamaktadırlar.
1763-1765 yıllarında ise Çine sınır bölgelerde yaşayan Teleutlara, bu kez Çin akınları başlar.
Bu olayların sonucu olarak Teleutların bir kısmı 20.yy. Başına kadar çift tabiiyeti ;
Yani hem Rus hem Çin vatandaşı olarak yaşamışlardır.
Rusya’ya bağlı olarak yaşayan Altay, Hakas ve şorlar
1917-1921 yılları arasında G.İ. Çoros-Gurkin ve S.Komıçakov önderliğinde
Oyrat-Hakas Cumhuriyeti’ni
Kurmak için çaba göstermişlerse de bu hareket başarılı olamamıştır.
Bu olayın ardından;
1922 yılında Rusya tarafından Altaylarda “Oyrat Özerk Bölgesi” kurulmuştur.
Şor ve Hakaslar ise bu yapının dışında kalmışlardır.
1948 yılında ise Oyrat Özerk Bölgesinin adı “Dağlık-Altay Özerk Bölgesi” olarak değiştirilir ve Kemerovo bölgesinde yaşayan Teleutlar bu kez de özerk yapının dışında bırakılıp;
Doğrudan Moskova’ya bağlanır.
TELEÜT TÜRKLERİNDE NÜFUS, SOSYAL YAŞAM, EKONOMİ
Bugün Teleut'ların nüfusu 2000-2500 civarındadır.
Sayıları her geçen gün azalan Teleut'ların ataları, bir vakitler Sibirya tarihinde çok önemli roller oynamışlardır.
18. yy. Başında, Rus hakimiyeti altına giren Teleutların
4000 çadırlık bir nüfusları vardır.
1600’lü yılların hemen başında Teleutlardan bahseden tarihi kaynaklar, bu topluluğu oldukça büyük göçmen bir gurup olarak göstermişlerdir.
Yine bu 16. yy. da ;
Küçük Teleut boy ve gurupları, yaşadıkları topraklardan, Ruslarla meskûn yerlere göçmüşler ve yavaş, yavaş yerleşik hayata geçmeye başlamışlardır.
Teleutların iki önemli ekonomik hayat biçimi vardı.
Bunlardan birincisi, göçebe hayvancılık.
İkincisi ise, avcılık idi.
Teleut Türklerinde ,17. yy.da Rusların katkısı çiftçilik ve hayvancılık da başladı.
19. yy. sonu ile 20. yy. başlarında ise :
Dağlık Altay bölgesinde
- At sürüleri
- İnek
- Domuz ve keçi yetiştiriciliği yaptılar.
- At ile
- Tavşan
- Tilki
- Kurt
- Kızak ile;
- Ayı, Gelincik,
- Samur
- Geyik, yaban keçisi avlıyorlardı.
- Ağaç işlemeciliği
- Metal işçiliği
- Kumaş, örme ve dikiş gelmişti.
Bu evler sırık ve ak ağaç kabuğundan yapılan, hunik iskeletli evlerdi.
GÜNÜMÜZ TELEUT COĞRAFYASI
Günümüzde Teleut Türkleri, yoğun olarak;- Kemerova bölgesinin Bekova, Çeluhoeva, Balşoy-Ulus, Novo-Baçatı köylerinde,
- Belovsk şehrinin Certa ve Verhovskaya beldelerinde,
- Gruyeskiy semtinin şanda bölgesinde ve
- Novo-Kuzentsk kasabasının Teleut köyünde, ayrıca
- Altay Eyaletinin Zarinsk Şehrinde,
- Şebalinskiy semtinin Ulus-Cerga köyünde ve
- Altay Özerk Bölgesinin Gorno-Altay şehrinde yaşarlar.
İlaveten bölgedeki kömür madenlerinde de çalışırlar.
Alıntı ve kaynak:
Fatih Başkapan/Teleut Türleri pdf
Yorum Gönder