Yahudiliğe geçen İlk Türkler Karaylar
740'lı yıllarda Yahudiliğe geçtiler.
Karaylar Yahudiliği benimseyen ilk ve tek Türk Devleti oldular.
Doğudan gelen Peçenekler sebebiyle zayıfladılar.
Rus Kiev Knezliği tarafından 1048 de tamamen yıkılmalarından sonra.
Diğer Türk boylarına karıştılar.
Bir kısmı Doğu Avrupa’ya, Kırım’a dağıldılar.
Karaylar Yahudiliği benimseyen ilk ve tek Türk Devleti oldular.
Doğudan gelen Peçenekler sebebiyle zayıfladılar.
Rus Kiev Knezliği tarafından 1048 de tamamen yıkılmalarından sonra.
Diğer Türk boylarına karıştılar.
Bir kısmı Doğu Avrupa’ya, Kırım’a dağıldılar.
Karay KaraimTürkleri
Dağılan Hazarların bir boyu.
Bahçesaray’daki Kırk Yer Kalesi.
Çufut Kalesinde küçük bir prenslik kurarlar, çoğulu İbranice’de Karaim olup Karaylar anlamına gelmektedir
İsrail oğullarının dini Museviliğin on iki mezhebi vardır .
Ve bu mezhepler,
Nuh peygamberin oğlu “Sam”ın torunlarından Yehuda’nın on iki oğlunun kabilelerine ait mezheplerdir.
Bütün dünyadaki Yahudilerin ve Doğu Avrupa Yahudilerinin bu on iki kabileden geldiğine inanılır.
Bütün dünyadaki Yahudilerin ve Doğu Avrupa Yahudilerinin bu on iki kabileden geldiğine inanılır.
Macaristan'a göç eden nesilden gelen Hazar Türkü asıllı Yahudi yazar Arthur Koestler .
On üçüncü Kabile adlı kitabında.
On üçüncü Kabile adlı kitabında.
Doğu Avrupa Yahudilerinin Türk kökenli Hazarlar olduklarını ;
Yani On üçüncü bir kabileden geldiklerini öne sürer.
Kırım Hanlığı zamanında Karaylar Kırım Hanlığa bağlanmış .
Ancak kendi yerel yönetimlerini korumuşlardı.
Bu dönemde kendi iç işlerinde yönetim ve inaçlarını korudular.
Sovyet döneminde ise ;
İnanç ve yönetim sistemleri imha edildi.
Dinleri, dilleri yasaklandı.
Zorunlu göçlerle nüfus eridi onda bire kadar düştü.
Karay İbranicede “okuma bilen, okuyan” anlamına gelir.
Karayim Türkleri Tevrat’tan sonraki dönemde hahamların geliştirdikleri hukuk ve tefsirlere göre yazdıkları ve Tevrat’a ekledikleri Kudüs ve Babil Talmut’unu tanımamaları,.
Sadece Tevrat’a bağlı kalmalarından dolayı;
Tevrat okuyanlar ismini alarak ayrı bir cemaat oluşturmuşlardır.
1370 yılında toprak işleyecek nüfustan yoksun Litvanya Prensliği .
Karay Türklerinin bir kısmını hem zorunlu, hem de geniş ayrıcalıklar tanıyarak Polonya ve Litvanya’ya yerleştirir.
Yani On üçüncü bir kabileden geldiklerini öne sürer.
Kırım Hanlığı zamanında Karaylar Kırım Hanlığa bağlanmış .
Ancak kendi yerel yönetimlerini korumuşlardı.
Bu dönemde kendi iç işlerinde yönetim ve inaçlarını korudular.
Sovyet döneminde ise ;
İnanç ve yönetim sistemleri imha edildi.
Dinleri, dilleri yasaklandı.
Zorunlu göçlerle nüfus eridi onda bire kadar düştü.
Karay Türklerinin İnançları
Karay İbranicede “okuma bilen, okuyan” anlamına gelir.
Karayim Türkleri Tevrat’tan sonraki dönemde hahamların geliştirdikleri hukuk ve tefsirlere göre yazdıkları ve Tevrat’a ekledikleri Kudüs ve Babil Talmut’unu tanımamaları,.
Sadece Tevrat’a bağlı kalmalarından dolayı;
Tevrat okuyanlar ismini alarak ayrı bir cemaat oluşturmuşlardır.
- Temel olarak “On Emir” i esas alıyorlar.
- Bu nedenle diğer Yahudilerden bu ve diğer bakımlardan çok farklıdırlar.
- İbadetlerini Kenesa adı verilen ibadethanelerinde yaparlar.
- Ayinlerinde ey İsrailoğlu demez.
- Ay Karay oğlu derler.
- İbadetlerinde Karay Türkçesi konuşurlar.
- Haza Türkleri Allah’ın adını Yehova yerine Tengri” veya “Alla” derler.
- İbadethaneleri Kenesalarına ayakkabılarını çıkararak girerler.
- Abdeste benzer şekilde ellerini yüzlerini yıkarlar.
- Ellerini açarak dua ederler ve yüz sıvazlarlar.
- İbadetlerinde kendilerine özgü kıyam, rüku ve secdeden oluşan bir tür namaz kılarlar.
- Ayakta ve yerde oturarak dua ederler.
- Ayrıca Hz. İsa ve Hz. Muhammed’i peygamber olarak kabul ediyorlar.
Karay Türklerinin göçleri
1370 yılında toprak işleyecek nüfustan yoksun Litvanya Prensliği .
Karay Türklerinin bir kısmını hem zorunlu, hem de geniş ayrıcalıklar tanıyarak Polonya ve Litvanya’ya yerleştirir.
Bu sebeple Litvanya kalesini savunmak için Kırım’dan gelen Karaylar .
Yaklaşık 600 yıldır Trakay’da yaşıyor.
Günümüzde Litvanya’nın milli azınlıklarından biri olan topluluk kültürünü ve dilini korumak için büyük çaba göstermektedir.
Akabinde Romanya’ya göçmek zorunda kalan bir başka Karay boyu ise .
Fatih Sultan Mehmet tarafından yine nüfus ihtiyacıyla İstanbul'a getirilir.
Karay Türkleri Eminönü ve Karay köye ( Bu günkü Kara köy) yerleştirilirler.
Usta oldukları bina yapım ve onarım mesleklerini İstanbul’da da sürdürürler.
1560 yıllarında Eminönü’ndeki yeni Cami’nin yapımında da çalışan Karaim Cemaati başka Yahudi cemaatlerinin de yaşadığı Hasköy’e yerleştirilirler.
Hasköy’de yapılan Karay mabedine (Kenesa) .
Karaköy ve Eminönünde yaşayan diğer Karaim Cemaati mensupları da gelmekte idi.
1918 senesinde İstanbul'da çıkan yangından sonra Karaim cemaati Hasköy’den de uzaklaşırlar.
Geriye bir tek mezarlıkları ve Knessaları kaldı.
Hasköyde ayrıca .
Bizans imparatorluğu döneminden kalma Kadoş be Kuşta Bene Mikra adında bir sinagogları vardır.
Karay Sinagogu 1536’da büyük bir onarımdan geçmiş ve .
Sonrasında 1800’de yeniden inşa edilmiştir.
Yahudi Karay topluluğunun daha iyi koşullarda yaşamak için yurt dışına göçleri nedeniyle günümüzde sayıları 40-50 kişiye düşen çok küçük bir Karay topluluğu hala Hasköy’de yaşamaktadır .
Ve sadece Bayramlarda ibadethanelerinde ayinlerini yapmaktadırlar.
İlginç bir ayrıntı .
Türkiye’deki Karaylar 6-7 Eylül olaylarından etkilenmemişler, çünkü yabancı olarak görülmemişlerdir.
İsrail Yahudileri Karaylara “Kuzeri” demiştir.
Türkiye'de Türk Musevi Cemaati’ne mensup bazı kişiler Karayları Yahudi olarak kabul etmiyor.
Karaylar İki din karışmaz gerekçesiyle başka dinler arasında evlilik yapmamışlar.
Cumhuriyet devri yazarlarından Refik Halit Karay da Karay Türklerindendir.
Ancak aksi görüşte olanlar da var.
Mustafa Kemal Atatürk 1934 yılında yapılan Türk Dil Kurultayı’na Karaim Türklerini de çağırmıştı.
Türk Karayları, Mısır’da yaşarken
İsrail'de 1948’den itibaren Ramleh civarına yerleştirilen 20 bin nüfusa sahip Karay topluluğu ile kendilerini pek aynileştirmezler.
En başta Bahçesaray’daki çift kale olmak üzere Kırım’da çok sayıda anıtları bulunan Karaylar .
Günümüzde Türkiye dışında.
Varşova’da ibadethaneleri yoktur ama büyük bir mezarlıkları vardır.
Litvanya’da ilk Kenesa 15. Yüzyılda yapılmış olup .
Bu ibadethane ;
Yaklaşık 600 yıldır Trakay’da yaşıyor.
Günümüzde Litvanya’nın milli azınlıklarından biri olan topluluk kültürünü ve dilini korumak için büyük çaba göstermektedir.
Akabinde Romanya’ya göçmek zorunda kalan bir başka Karay boyu ise .
Fatih Sultan Mehmet tarafından yine nüfus ihtiyacıyla İstanbul'a getirilir.
Karay Türkleri Eminönü ve Karay köye ( Bu günkü Kara köy) yerleştirilirler.
Usta oldukları bina yapım ve onarım mesleklerini İstanbul’da da sürdürürler.
1560 yıllarında Eminönü’ndeki yeni Cami’nin yapımında da çalışan Karaim Cemaati başka Yahudi cemaatlerinin de yaşadığı Hasköy’e yerleştirilirler.
Hasköy’de yapılan Karay mabedine (Kenesa) .
Karaköy ve Eminönünde yaşayan diğer Karaim Cemaati mensupları da gelmekte idi.
1918 senesinde İstanbul'da çıkan yangından sonra Karaim cemaati Hasköy’den de uzaklaşırlar.
Geriye bir tek mezarlıkları ve Knessaları kaldı.
Hasköyde ayrıca .
Bizans imparatorluğu döneminden kalma Kadoş be Kuşta Bene Mikra adında bir sinagogları vardır.
Karay Sinagogu 1536’da büyük bir onarımdan geçmiş ve .
Sonrasında 1800’de yeniden inşa edilmiştir.
Karay Türklerinde bir cemaat mensubunun Karay sayılabilmesi için hem annesi hem de babasının Karay olması gerekiyor.
Türkiye’de Polonya ve Litvanya’da Aşkenazi ile evlenenlerin çocukları “iki din birleşmez” gerekçesiyle Karay sayılmıyor.Yahudi Karay topluluğunun daha iyi koşullarda yaşamak için yurt dışına göçleri nedeniyle günümüzde sayıları 40-50 kişiye düşen çok küçük bir Karay topluluğu hala Hasköy’de yaşamaktadır .
Ve sadece Bayramlarda ibadethanelerinde ayinlerini yapmaktadırlar.
İlginç bir ayrıntı .
Türkiye’deki Karaylar 6-7 Eylül olaylarından etkilenmemişler, çünkü yabancı olarak görülmemişlerdir.
İsrail Yahudileri Karaylara “Kuzeri” demiştir.
Türkiye'de Türk Musevi Cemaati’ne mensup bazı kişiler Karayları Yahudi olarak kabul etmiyor.
Karaylar İki din karışmaz gerekçesiyle başka dinler arasında evlilik yapmamışlar.
Cumhuriyet devri yazarlarından Refik Halit Karay da Karay Türklerindendir.
Ancak aksi görüşte olanlar da var.
Mustafa Kemal Atatürk 1934 yılında yapılan Türk Dil Kurultayı’na Karaim Türklerini de çağırmıştı.
Türkiye dışında yaşayan Karay Türkleri
Türk Karayları, Mısır’da yaşarken
İsrail'de 1948’den itibaren Ramleh civarına yerleştirilen 20 bin nüfusa sahip Karay topluluğu ile kendilerini pek aynileştirmezler.
- Zira coğrafya ayrıdır.
- Dil ayrıdır.
- Tarihi oluşum ayrıdır.
En başta Bahçesaray’daki çift kale olmak üzere Kırım’da çok sayıda anıtları bulunan Karaylar .
Günümüzde Türkiye dışında.
- A.B.D.’de,
- Kırım’ın Gözleve/Kezlev kasabasında (800),
- Polonya’da Varşova’da.
- Litvanya yakınlarında (50)
- Krakov’da (650)
- Litvanya’da (50)
- Vilnius’da (1380)
- Trakay’da (650), bir miktar da .
- Dağıstan’da yaşamaktalar.
Varşova’da ibadethaneleri yoktur ama büyük bir mezarlıkları vardır.
Litvanya’da ilk Kenesa 15. Yüzyılda yapılmış olup .
Bu ibadethane ;
Trakai kasabasının ana caddesi olan Karaim Caddesinde bulunmaktadır.
İlk olarak ahşaptan yapılan Kenesa.
Birçok kez yanmış ve tahrip olmuştur.
Bugün kullanılan Kenesa ise 19. Yüzyılda inşa edilmiştir.
Litvanya’da Karaylar, yakın akrabaları olan ;
Yahudi inancında olan Karayların konuştuğu dil Karay (Karaim) Türkçesi olup ;
Kıpçak dil grubuna dahildir.
Günümüzde Birleşmiş Milletlerin koruması altındaki dillerdendir.
Karay Türkçesinin Litvanya’da konuşulan Troki (Trakay), Kırım’da konuşulan Kırım ve Polonya’da konuşulan Haliç-Lutsk şeklinde üç ağzı bulunmaktadır.
Karay dilinin, Karaçay, Kırım Tatarcası.
Nogay dili gibi diğer Kıpçak Türkçe lehçeleri ile de birçok ortak özelliği vardır.
Bu dil ve lehçeleri konuşan topluluklar dil paydaşlığı dışında ortak gelenekler, öyküler, masallar, koşuklar, yemek adları gibi özellikleri de paylaşırlar.
Karay toplumunun kültüründeki bu Kıpçak Türk karakteri Güney Rusya’da Deşt-i Kıpçak yani Kıpçak Stepleri denilen bölgede yaşamış Karayların atalarının Türk olduğu.
Türkçe konuşan diğer halklarla karışmış olabileceklerini göstermektedir.
İlk olarak ahşaptan yapılan Kenesa.
Birçok kez yanmış ve tahrip olmuştur.
Bugün kullanılan Kenesa ise 19. Yüzyılda inşa edilmiştir.
Litvanya’da Karaylar, yakın akrabaları olan ;
- Karaçay.
- Tatar ve
- Nogaylar gibi.
Karay Türkçesi
Yahudi inancında olan Karayların konuştuğu dil Karay (Karaim) Türkçesi olup ;
Kıpçak dil grubuna dahildir.
Günümüzde Birleşmiş Milletlerin koruması altındaki dillerdendir.
Karay Türkçesinin Litvanya’da konuşulan Troki (Trakay), Kırım’da konuşulan Kırım ve Polonya’da konuşulan Haliç-Lutsk şeklinde üç ağzı bulunmaktadır.
Karay dilinin, Karaçay, Kırım Tatarcası.
Nogay dili gibi diğer Kıpçak Türkçe lehçeleri ile de birçok ortak özelliği vardır.
Bu dil ve lehçeleri konuşan topluluklar dil paydaşlığı dışında ortak gelenekler, öyküler, masallar, koşuklar, yemek adları gibi özellikleri de paylaşırlar.
Karay toplumunun kültüründeki bu Kıpçak Türk karakteri Güney Rusya’da Deşt-i Kıpçak yani Kıpçak Stepleri denilen bölgede yaşamış Karayların atalarının Türk olduğu.
Türkçe konuşan diğer halklarla karışmış olabileceklerini göstermektedir.
Bu güne geldiğimizde Karay Türkçesini konuşanların sayısının 5000 dolayında olduğu sanılır.
Kırım’da bugün yok olmuş olan bir dildir Karay dili.
Gerçi son zamanlarda gençler arasında kitaplardan öğrenerek yaşatmaya çalışanlar vardır.
Dilin yok olmasını önlemek için Litvanya’da 1988’de kurulan Litvanya Karay Kültür Derneği desteğiyle ;
Karay dili ve kültürü yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Karaim Mutfağının Özellikleri
Genelde etli ve hamur işi yemeklerden oluşan Karaim mutfağı .
Özelliklerini günümüze kadar korumuştur.
Litvanya Karaylarının en popüler yemeği Kıbın’dır.
Kıbın mayalı hamurdan yapılan, fırında pişirilen, hilal şeklinde olan kuzu veya dana etli bir börek türüdür.
Karaim yemek kültürü .
Kıbın'dan başka göbete, hamur dolma, yazma, günün aşı, çoban kavurma, çanak, sebze güveç, yaprakta balık, Patlıcan dolması, tutmaç, köy aşı gibi Türklere aşina gelen birçok yemek çeşidini içermektedir.
Kırımçaklar .
Türk toplumları içerisinde Musevi olmaları hasebi nedeniyle Karaim Türkleriyle birlikte dikkat çekmektedirler.
Kıbın'dan başka göbete, hamur dolma, yazma, günün aşı, çoban kavurma, çanak, sebze güveç, yaprakta balık, Patlıcan dolması, tutmaç, köy aşı gibi Türklere aşina gelen birçok yemek çeşidini içermektedir.
Kırımçak Musevi Türkleri
Kırımçaklar .
Türk toplumları içerisinde Musevi olmaları hasebi nedeniyle Karaim Türkleriyle birlikte dikkat çekmektedirler.
Kırımçak Türklerinin Karaylarla birlikte Kırım’da yaşamaları sebebiyle birbirleriyle karıştırıldığı görülür.
Kırımçaklar. Kırım’da ortaya çıkması hakkında farklı teoriler vardır ,ancak;
Kırımçakların dilleri;
Türkçenin Kıpçak grubuna girmekte olup .
Kumuk, Kırım Tatar ve Karaim dillerine yakındır.
İnançlarında Karaylar gibi Türk unsurları ile karşılaşmak mümkündür.
Örneğin dini metinlerde ve ibadetlerde ilahın adı “Tengri” olarak kullanılmaktadır.
Ancak Karayim Türklerinin aksine;
Kitap olarak Talmud’u da benimserler.
En büyük cemaatleri Karasu nehrinin sol kıyısına yerleşmiştir.
Bu yer “Kırımçak tarafı” olarak adlandırılmaktadır.
2. Dünya savaşı sırasında nüfusunun % 75’i olan 6.000 Kırımçak .
Naziler tarafından öldürüldü.
Sovyet Rusya hakimiyetinin tekraren geri dönmesiyle yanlışlıkla Kırım Tatarları ile birlikte Orta Asya’ya sürüldüler.
- Dil.
- Adet.
- Gelenek, görenek.
- Kıyafet ve yaşayış açısından ;
Kırımçakların dilleri;
Türkçenin Kıpçak grubuna girmekte olup .
Kumuk, Kırım Tatar ve Karaim dillerine yakındır.
İnançlarında Karaylar gibi Türk unsurları ile karşılaşmak mümkündür.
Örneğin dini metinlerde ve ibadetlerde ilahın adı “Tengri” olarak kullanılmaktadır.
Ancak Karayim Türklerinin aksine;
Kitap olarak Talmud’u da benimserler.
En büyük cemaatleri Karasu nehrinin sol kıyısına yerleşmiştir.
Bu yer “Kırımçak tarafı” olarak adlandırılmaktadır.
2. Dünya savaşı sırasında nüfusunun % 75’i olan 6.000 Kırımçak .
Naziler tarafından öldürüldü.
Sovyet Rusya hakimiyetinin tekraren geri dönmesiyle yanlışlıkla Kırım Tatarları ile birlikte Orta Asya’ya sürüldüler.
Musevi hazer Türkleri 2000 yılındaki verilere göre .
Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan 2.500 Kırımçak’ın ;
Not: Türkiye’de yaşayan Yahudilere Musevi diyenler var.
Gerçi bu ayrım Yahudiler tarafından benimsenmiyor.
Yahudilerde, biri Yahudi'yse Yahudi, değilse değildir.
- Yarısı Kırım .
- Geri kalanları ise .
- Gürcistan.
- Rusya ve Özbekistan’da yaşamaktadır.
- ABD ve İsrail’de yaşayan Kırımçaklar da vardır.
Not: Türkiye’de yaşayan Yahudilere Musevi diyenler var.
Gerçi bu ayrım Yahudiler tarafından benimsenmiyor.
Yahudilerde, biri Yahudi'yse Yahudi, değilse değildir.
Kaynaklar:
İlber Ortaylı. 10.4.2010 http://cadde.milliyet.com.tr/2010/03/30/YazarDetay/1223372/bu_savasta__600_bin_asker_oldu
Karaylar. Dr. Elnur Hasan Mikail http://www.turansam.org/makale.php?id=1783
İstanbul’da Bir Semte İsmini Veren Yahudi Türk’ler. Cengiz Özdemir. Kültür İstanbul. 27.04.2011.
http://kulturistanbul.blogspot.com/2011/04/istanbulda-bir-semte-ismini-veren.html
Türk kavimlerinde Hıristiyanlık ve Yahudilik. Bülent Pakman. Haziran 2014. http://wp.me/PAexV-4D9
Kırımçaklar kimdir? Ünver SEL. Kalgay dergisi. http://www.kalgaydergisi.org/index.php?sayfa=dergiicerik&sayi=25&kod=421
Türküz, Museviyiz, Yok Olmak Üzereyiz. Artanç Savaş. 13.01.2011.
http://otuzsaniye.wordpress.com/2012/01/13/turkuz-museviyiz-yok-olmak-uzereyiz/
Litvanya’da Tatar-Karay İzleri ve seyahat izlenimleri. Prof. Dr. Mustafa Sunu. 8 Ağustos 2013. http://www.son.tv/haber-199261
Karaylar. Vikipedi tr.wikipedia.org/wiki/Karaylar
Kırımçaklar Vikipedi. tr.wikipedia.org/wiki/Kırımçaklar
Özü Türk Belgeseli. Bölüm 1 ve 2 Karaylar. TRT 2. http://www.ozu-turk.com/karaylar.htm
Bülent Pakman. Temmuz 2014.
Yorum Gönder