Bilge Kağan Kitâbesi

Bilge Kağan Kitabesi, Türk tarihi ve kültürü açısından büyük önem taşıyan Orhun Yazıtlarının en tanınmış olanıdır. Bu yazıt, Göktürk Kağanlığının ikinci kurucusu ve en güçlü hükümdarı olan Bilge Kağan'ın hayatını, başarılarını ve öğütlerini anlatır. Bilge Kağan, 683-734 yılları arasında yaşamış ve 716-734 yılları arasında kağanlık yapmıştır.

Bilge Kağan Kitabesi, Bilge Kağan'ın ölümünden bir yıl sonra, 735 yılında, oğlu Tengri Kağan tarafından diktirilmiştir. 

Yazıt, Moğolistan'ın Hentiy eyaletindeki Orhun Nehri kıyısında bulunur. 

Yazıtın yakınında, Bilge Kağan'ın kardeşi ve veziri olan Kültigin Kitabesi ve babası İlteriş Kağan'ın anısına dikilen Tonyukuk Kitabesi de yer alır.

Bilge Kağan Kitabesi, iki dikili taş üzerine yazılmıştır, taşların her iki yüzünde de Türkçe metin bulunur, ayrıca taşların ön yüzlerinde Çince metin de vardır, Türkçe metinler, Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. 

Bu alfabe, 38 harften oluşur ve sağdan sola doğru yazılır, ,Çince metinler ise, geleneksel Çin yazısıyla yazılmıştır.

Bilge Kağan Kitabesinin Türkçe metinleri, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır, metinlerde, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın nasıl Göktürkleri Çin egemenliğinden kurtardığı, Bilge Kağan'ın kardeşi Kültigin ile birlikte nasıl pek çok savaş kazandığı, Bilge Kağan'ın nasıl adaletli ve akıllı bir yönetici olduğu anlatılır, ayrıca metinlerde, Bilge Kağan'ın ölümünden sonra yaşanan olaylar da ilave edilmiştir.

Bilge Kağan Kitabesinin Çince metinleri ise, Tengri Kağan'ın ağzından yazılmıştır, metinlerde, Tengri Kağan'ın babası Bilge Kağan'a duyduğu saygı ve sevgi dile getirilir, ayrıca metinlerde, Tengri Kağan'ın Göktürk halkına verdiği öğütler de yer alır.

Bilge Kağan Kitabesi, Türk dilinin en eski yazılı belgelerinden biridir, yazıtta kullanılan dil, Eski Türkçe olarak adlandırılır, bu dil, bugünkü Türk dillerinin atasıdır, yazıtta geçen pek çok kelime ve söz öbeği, bugünkü Türkçede de kullanılır.

Bilge Kağan Kitâbesi, aynı zamanda Türk edebiyatının da en eski örneklerinden biridir. Yazıtta kullanılan üslup, şiirsel ve etkileyicidir. Yazıtta pek çok atasözü, deyim ve benzetme bulunur. Yazıtta anlatılan olaylar ve verilen öğütler, Türk töresinin ve kültürünün yansımalarıdır.

Bilge Kağan Kitabesi, Türk tarihinin ve kültürünün tanıklığıdır.