 |
| Kütahyalı şair Pesendi hacı Ali Dede |
Kütahyalı şair Pesendi hacı Ali Dede Kimdir? Kütahya'nın önemli kültür ve sanat miraslarından biri olan Pesendi hacı Ali Dede, 19. Yüzyılda yaşamış Mevlevî bir mutasavvıf ve divan-tekke şairidir.
Pesendi Hacı Ali Dede Ortakçı destanı
Asıl adı Ali olan şair, şiirlerinde Farsça "beğenilmiş, beğenilen" anlamına gelen "Pesendî" mahlasını kullanmıştır.
Ayrıca hac farizasını yerine getirdikten sonra Hacı Pesendî olarak da anılmıştır.
Pesendî, 1813 yılında Kütahya'nın Maruf mahallesinde doğmuştur.
Ailesi hakkında fazla bilgi bulunmayan şairin dört çocuğu olmuştur.
Bunlardan küçük oğlu Şemsettin, babasının sazını çalarak ve koşmalarını okuyarak onun izinden gitmiştir.
Pesendî, eğitimine mahalle mektebinde başlamış, daha sonra Müderris Doğlarlı Osman Efendi Medresesinde öğrenim görmüştür.
Ancak eğitimini yarım bırakarak hocası Kütahyalı Ârifî'nin yanına giderek ondan feyz almış ve onun desteğiyle şiir söylemeye başlamıştır.
Pesendî, gençliğinde sazını, şiirlerini ve seyahat etmeyi çok sevmiştir.
İstanbul, Bursa, İzmir, Konya ve Eskişehir gibi şehirlere gitmiş, hatta Medine ve Mekke'ye giderek hacca gitmiştir.
Şairliğinin yanında iyi bir hattat olan Pesendî, Mekke'de "ta'lik hattı" ve "tırnak yazısını" öğrenmiştir.
İhtiyarlığında seyahati ve sazını terk ederek Kundukviran'daki bahçesinde sevenleriyle birlikte yaşamaya başlamıştır.
Pesendî, şiirlerinde dinî ve tasavvufî konulara değinmiş, Mevlevî geleneğine bağlı kalmıştır. Şiirlerinde hem hece hem de aruz vezni kullanmıştır.
Şiirlerinin bir kısmı cönk şeklindeki bir mecmuada toplanmıştır.
Ayrıca Ortakçı Destanı adlı bir eseri de vardır.
Bu eserde köylü ile şehirli arasındaki ilişkileri anlatmış, insanların birbirleriyle sosyal münasebetlerini tenkit etmiştir.
Pesendî, 1913 yılında vefat etmiş ve Kütahya'da Hisaraltı Sarıkaya kabristanlığına defnedilmiştir.
Kütahya'nın yetiştirdiği önemli Mevlevî şairlerinden biri olan Pesendî'nin hayatı ve eserleri üzerine yapılan çalışmaların artması dileğiyle...
Ortakçı destanı
Dinle köylü il şehirli hikayesini
Vasfedeyim size bu macerayı
Sakın alma köylünün bir hediyesini
Yıpratır kapıyı bekler konağı.
Köylü der; şehre geldim bugün efendim
Pek severim seni kimim var benim
Çarığım eskidi yoktur yemenim
Olalım seninle ekin ortağı
Şehirli der; köse ben ondan bıktım
Kim ile ektimse hep zarar ettim
Çok atlar öldürdüm hayli seyrettim
Faide görmedim geç bu sevdayı
Köylü der; ağacığım ey iki gözüm
Bilirsin Mevla'ya doğrudur sözüm
Benim tarlalarım ağardır yüzüm
İnsan diksen biter, taban toprağı
Şehirli der; size akıl ermiyor
Mevla verse bile köylü vermiyor
Kardan geçtim tohum eve girmiyor
Her sene harmanda tutup kavgayı
Köylü der; deme öyle kelamı bana
Hak nasip etmesin haramı bana
Efendim hiç haram yarar mı bana
Helalinden versin Mevla'm parayı
Şehirli der, gerçi biz ortak olsak
Ne derdin var ise hep dayak olsak
Ufak hayvan sığır ortaya koysak
Yeter artar bize yoğurdu yağı
Köylü der, ağa bende kız oğlan gani
İki senede hacca gönderecem seni
Bende hele sen bir kere beni
Yeni buldum senin gibi ağayı
Şehirli der; köse senden hoşlandım
Sözlerine nasılsa aldandım
Kaç dönüm nadasın var ise kandım
Kaçı buğday kaçı gelir arpayı
Köylü der; nadas yüz dönümden ziyade
Cümle arpalık hep ala yerde
Bütün gübreledim kaldım seherde
Dolduralım arpa ile buğdayı
Şehirli der; yarın köye gitmeli
Biraz çuval hem araba getirmeli
Arpa buğday ne istersen götürmeli
Bu iş senin katlanmalı cefayı
Köylü der; yarınlık da burada kalsak
Biraz basma kesme yemeni alsak
Kirkor a borcum var
Yenilesek sırtımdaki abayı
Şehirli der; köse bunun çaresi
İstediğin kadar kuvvet paresi
Evvelden var bende dirgen yaresi
Yeniden başına soktun belayı
Köylü der; işim bitti ben dolaşayım
Gece gündüz köye dek ulaşayım
Efendim durmayıp ben çalışayım
Sen rahatında ol, eyle sefayı
Şehirli der: ne verdimse yazalım
Biraz daha gönül, yürek üzelim
Bahar gelsin tarlaları gezelim
Sonra senle etmeyelim niza ı
Köylü der; ağa asla ben hile bilmem
Bu kapıdan gayri ölünce gitmem
Hanımla beraber salt seni götmem
Yaz gelince gezdireyim sahrayı
Şehirli der; atı götür beslensin
Kazlar bile gitsin hem yavrulasın
Hele sular aksın çağlar çağlasın
Bülbüllerden dinleyelim selayı
Köylü kaptığını doğru köye indirdi
Evin içini bedestene çevirdi
On da bir ekmedi borca gönderdi
Dedi: karı sus duymasın kulağı
Şehirli der; şu köylü hilesiz olsa
Hak verse. Tarlalar mevsimin bulsa
Küçük büyük ambar cümlesin dolsa
Veresi satardım bütün zahrayı
Köylü bu kazın hayli tüyünü yoldu
Aba tilki kuyruk şehri buldu
Çünkü arpalığı şehirde buldu
Efendi yatarken çaldı tokayı
Efendi uykuda yatar dediler
Sabır biraz şimdi kalkar dediler
Hediyen varsa çıkar dediler
Köylü sundu heybeden on yumurtayı
Köylü der; şehirliyi ah kandıralım
Sureti haktan varup inandıralım
Sığır sıpa hayvan dolandıralım
Kovarsa gimeyim dikem asayı
Efendi uyandı verdi sedalar
Duydu hizmetçiler geldi etbalar
Dediler ortakçı, eyler dualar
Dedi ki ekmiş mi hep tarlalar
Çağırdılar köylüyü efendi mahmur
Dedi ki köse gitme bugün eylen, dur
Nasıl işlerine oldun mu mecbur
Kurtardın mı tohumu bulup ayamı
Köylü der; ey efendi verirse Mevla
Bu sene gelirat ziyade ala
Deneler hep çıktı kalmadı asla
Yeşil çimen tuttu bütün ovayı
Şehirli der. Köye samanlık yapsam
Ambar satarlar mı köylüye sorsak
Bir konak yaptırsak yaz, kış otursak
Güz gelince yenisinin kolayı
Köylü der; efendi hepsi olur
Senin dediklerin yerini bulur
Ufak hayvan sığır lafı nice olur
Biraz eksek, burçak ile yulafı
Şehirli der; her ne dersen yaptırem
O köyde ben seni ağa çağıttırem
Yarın yanına bir uşak kaddırem
Çiftlikten al götür, olan hayvanı
Köylü hayvanı kaptı başına gitmez
Gece gündüz yatar çocuklar gütmez
Şehri yol etti tuz ekmek yetmez
Üç günde birine bastı bıçağı
Şehirli der; geçti yaz günü vaadi
Ortakçı unuttu bizi daveti
Kahrından söylemez köylü dayı
Hayvanı bitirdi astı sopayı
Köylü der; efendime bir duyuralım
Hayvanlara düştü hastalık zalım
Bilmem ki neyleyip kolay takalım
Geçibaşı geldi hasta alayı
Şehirli der: çobanlara sormalı
Ben bilirsem katran matran çalmalı
Eğer olmaz ise yola urmalı
Geçirmeli tez çabucak adayı
Köylü der; harman geldi varup başlasam
Eski işi sevmem ne yapsam ne işlesem
Ekine san çaktı nasıl söylesem
Söylemesem sonra yüz karalığı
Şehirli der; daha harman gelmeden
Dahi nolup olayacağını bilmeden
Bari atı getir oda ölmeden
Malımın başına gideyim bari
Köylü der; arpa çimen iken kavrıldı
Buğday kelle çıkarmadan kurudu
At gezemez ön bacağı kırıldı
Sığırlardan kaldı iki buzağı
Şehirli bu işi sorar köylüden
Söylemez doğrusunu kimse korkudan
Meğer ayan imiş bu işi tutan
Babasını öldürmüştü ezeli
Köylü köyüne vardı evde de kolcu
Var idi vergiye şu kadar borcu
Diri dana diri buzağı, keçi
Satıp verdi bütün, aldı parayı
Şehirliyi tuttu şimdi büyülek
Vardı harmanını, buldu söverek
Harmanım dediği iki öbelek
Sanırsın ki ser çekiyor semaya
Köylü baktı hengamı gördü geriden
Bir hayvan koymadı netsin sürüden
Geldi hoş beş söz ileri geriden
Dedi ateş getir yakın ocağı
Şehirli der köylüye, söz tutmamışsın
Geç koymuş harmanı koyultmamışsın
Bekarlar nerede sap çekmemişsin
Ne çekmedin yulaf ile burçağı
Köylü der; ağa bu sene gibi hiç bilmem
İnan bunun içi şehre gelemem
Altından kalkarım bunun ölmezsem
Kurak sürdü bu yıl harmancı ayı
Şehirli der, yeşil çimen nice oldu
Alça alça kuşlu çinen nice oldu
Yüz dönümden nadas harman nice oldu
Dinlemem ben söyleme kurt masalı
Köylü der; aman ağa pek incelersin
Hakkın vermediğini benden istersin
Bir yemin hakkın var dava edersin
Kim gelse yeğkinir benim gibi fukarayı
Şehirli der; harman dursun geride
Sığır sıpa hayvanlarım nerede
Nişanım var her deride
Damgalıdır her birinin kulağı
Köylü der; sığırların gelmeden bitti
Koyunlarını bütün kelebek ten gitti
Keçilerin kimi başından gitti
Birazlarını kurt sürdü aşağı
Şehirli der, kalmadı mı gerisi
Getir görem ölenlerin derisi
Kazlar gettin , hem yavrusu hem irisi
Söyle atın nerde kırdın bacağı
Köylü der, hep emeklerim yanarım
Sanki ben hırsızım malın çalarım
Söylemedim emme yumurtalarım
Ekmek bilmez şimdi kurdum sofrayı
Şehirli der: cem i on dört yumurta
Kış altı ay bize oldu nafaka
Akıl akçesidir bana bu varta
Sürünürsün etme bu serencamı
Köylü der; derilerin yarısı yaş imiş
Yarısı çürüdü kelpler taşımış
Benden hesap sorma ne alı ne veriş
Yemedim içmedim işte harmanı
Şehirli anladı yalamış yutmuş
Yerine bin türlü hileler katmış
Bildi çok canlar yakmış neler aldatmış
Takdı boğazına kirli destarı
Köylü basıldı verdi boğazı ele
Aman zaman bilmez uşaklar ile
Toplandı köylüler imamı bile
Urdular koluna bendi urganı
Şehirli bakmadı harmana seçe
Götür arap hapse ta ben gelince
Öğrensin yaptığın, köylü netice
Dinlendi dinlendi , attı sopayı
Şehirli der; köylü yalanına inanma
Taharetsiz namaz kıldığına kanma
Sakın sert söyleme, ona dayanma
Ye çorbayı vur başına çanağı
Şehirli der; onun bir dostu vardır
Gülleri açılır gelirse kafir
Odada bırakmaz evine alır
Birleştirir höşmeri ile çorbayı
Şehirli derki; çoğu işletirler oda
Beş fiyata yem sata sata
Fukara gelirse aç çıplak yata
Korktuğundan örter bitli yorganı
Köylü ziyade cahil hem gafil imiş
Babasını öldürmüş kelp katil imiş
Vaktin valisi de pek adil imiş
Duydu macerayı taktı yuları
Şehirli derki köylüye yok emniyetim
Paşalık etmişsim benim PESENDİM
Elim verenlere bu olsun vasiyetim
Köylü ile olsun yalan ortağı
Kaynaklar:
- PESENDÎ ALİ DEDE, Kütahyalı - Ahmet Yesevi University
- Ali Dede Pesendî 'Nin Şiirlerinde Dinî-Tasavvufî Unsurlar
- DPÜHaber - Mutasavvıf Pesendî Hacı Ali Dede DPÜ’de Anıldı
Yorum Gönder