Milli mücadelede Kürtler

Milli mücadele döneminde Kürt aşiretlerin tutumları.

Türkiye'nin doğu ve güneydoğusundaki Kürt aşiretlerinin Kurtuluş Savaşı dönemindeki milli mücadeleye bakışları, coğrafi, siyasi, dini ve sosyo-ekonomik faktörlere göre farklılık göstermiştir. Kürt aşiretlerinin tutumu, hem kendi iç dinamiklerine hem de dönemin şartlarına bağlı olarak çeşitlenmiştir. Bu durumu birkaç ana başlık altında incelemek mümkündür:

1. Milli Mücadeleyi Destekleyen Aşiretler

Bazı Kürt aşiretleri, özellikle Türklerle tarihsel bağları güçlü olanlar, Milli Mücadele’yi desteklemişlerdir. Bunun başlıca nedenleri arasında:

Din faktörü: Anadolu’daki mücadele, Halifelik makamını koruma ve işgalci güçlere karşı İslam dünyasının onurunu savunma amacı güdüyordu. Bu, dini hassasiyetleri yüksek olan Kürt aşiretlerinde olumlu bir etki yarattı.

Ortak düşman algısı: İşgalci güçlere ve yerel ayrılıkçı hareketlere karşı Osmanlı’nın devamını savunan bir anlayışla hareket eden Kürt aşiretleri, Türkler ile kader birliği yapma yoluna gitti.

Ankara'nın politikası: Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları, Kürtlerle olan ilişkilerde dikkatli bir politika izlemiş, özellikle dini liderler ve şeyhlerle iş birliği yapmıştır. Sivas Kongresi ve Erzurum Kongresi kararlarında halkların birliği vurgusu yapılmış, bu da Kürt aşiretlerinin bir kısmını etkilemiştir.

2. Tarafsız Kalan veya Çekimser Kalan Aşiretler

Bazı Kürt aşiretleri ise tarafsız bir tutum sergilemiştir.

Bunun nedenleri şunlardır:

Bölgesel çıkarlar: Aşiretler, merkezi bir yönetim yerine kendi yerel özerkliklerini korumayı tercih etmiş olabilirler.

Güven eksikliği: Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan merkezi baskılar ve asimilasyon politikalarından dolayı bazı Kürt aşiretleri, Ankara hükümetine temkinli yaklaşmıştır.

Coğrafi faktörler: Mücadele merkezlerinin uzaklığı ve iletişim olanaklarının sınırlılığı nedeniyle bazı aşiretler gelişmeleri uzaktan izlemekle yetinmiştir.

3. Karşı Çıkan ve Ayrılıkçı Hareketlere Katılan Aşiretler

Kurtuluş Savaşı döneminde Kürtlerin bir kısmı, işgalci güçlerle iş birliği yapmayı veya bağımsızlık talebini savunan hareketlere katılmayı tercih etmiştir. Bu durumun nedenleri şunlardır:

Büyük güçlerin etkisi: İngiltere ve Fransa gibi ülkeler, Kürtler arasında ayrılıkçı fikirleri teşvik etmiş ve bir Kürt devleti vaadinde bulunmuşlardır.

Şerif Paşa’nın faaliyetleri: Paris Barış Konferansı'nda Kürtlerin bağımsızlık taleplerini dile getiren Şerif Paşa, bazı Kürt aşiretlerinin Ankara’ya mesafeli yaklaşmasına neden olmuştur.

Aşiret rekabeti: Bazı aşiretler, bölgedeki hâkimiyetlerini güçlendirmek adına Ankara hükümetine karşı mesafeli bir tutum sergilemiştir.

4. Öne Çıkan Örnekler

Koçgiri İsyanı (1921): Sivas ve Erzincan çevresinde, Kürtlerin bir kısmı bağımsızlık talebiyle ayaklanmıştır. Bu isyan, merkezi hükümet tarafından bastırılmıştır.

Şeyh Sait ve diğer dini liderlerin desteği: İlk dönemlerde birçok dini lider, Mustafa Kemal’in işgalcilere karşı verdiği mücadeleyi desteklemiştir. Ancak Cumhuriyet’in ilanından sonra bu destek bazı yerlerde tersine dönmüştür.

5. Sonuç

Kürt aşiretlerinin Kurtuluş Savaşı’na bakışları, tek bir çerçeveye sığdırılamayacak kadar karmaşıktır. Bir kısmı din, vatan ve ortak tarih gibi unsurlar üzerinden Milli Mücadele’yi desteklemiş, diğerleri ise yerel ve uluslararası dinamiklerin etkisiyle farklı yollar izlemiştir. Bu çeşitlilik, o dönemde Kürt toplumunun sosyal, ekonomik ve siyasi yapısının ne denli heterojen olduğunu da göstermektedir.

Kurtuluş Savaşı döneminde Kürt aşiretlerinin Milli Mücadele’ye destek verenler ve karşı çıkanlar olarak ayrışması, tarihsel bağlamda dikkate değer bir konudur. Bu ayrım, dönemin koşulları, aşiretlerin sosyo-politik yapısı, bölgedeki dış güçlerin etkisi ve Ankara'nın izlediği politikalar gibi faktörlerden etkilenmiştir. İşte öne çıkan aşiretler:

Milli Mücadele’ye Destek Veren Kürt Aşiretleri

Bu aşiretler, genellikle Türklerle tarihsel ve dini bağları güçlü olan, işgal güçlerine ve bölgedeki ayrılıkçı hareketlere karşı Ankara’nın yanında saf tutan gruplardan oluşur.

1. Milli Aşireti: Urfa ve Mardin çevresinde etkili olan bu aşiret, Fransız işgaline karşı mücadeleye katılmıştır. Urfa savunmasında aktif rol almışlardır.

2. Cibran Aşireti: İlk başta Milli Mücadele'ye destek vermiştir. Aşiretin lideri Cibranlı Halit Bey, Sivas Kongresi’ne katılarak Ankara'ya destek vermiştir.

3. Karakeçili Aşireti: Türk-Kürt birliğini savunan bu aşiret, Ankara’nın yanında yer almıştır.

4. Haydaran ve Hormek Aşiretleri: Erzurum ve çevresinde etkili olan bu aşiretler, Ruslara karşı mücadeleye ve Erzurum Kongresi kararlarına destek vermiştir.

5. Mutki Aşireti: Bitlis çevresinde etkin olan Mutki Aşireti de Milli Mücadele sırasında işgalcilere karşı direnmiştir.

Milli Mücadele’ye Karşı Çıkıp Silahlı İsyan Çıkaran Kürt Aşiretleri

Bu gruptakiler, genellikle bağımsızlık ya da yerel özerklik talepleriyle hareket etmiş ve dış güçlerden destek görmüştür. Dini ya da aşiret rekabeti gibi nedenlerle Ankara’ya karşı tavır almışlardır.

1. Koçgiri Aşireti: Koçgiri İsyanı (1921): Sivas, Erzincan ve çevresinde etkili olan bu aşiret, bağımsız bir Kürt devleti kurma amacıyla ayaklanmıştır. İsyan, Ankara hükümeti tarafından bastırılmıştır.

2. Cibran Aşireti (İsyan Dönemi): Halit Bey’in idamından sonra aşiretin bir kısmı Milli Mücadele’ye karşı cephe almış ve ayaklanmıştır.

3. Milli Aşireti (Sonraki Dönem): İlk başta destek vermiş olmalarına rağmen, Fransız işgali sonrası çıkarları doğrultusunda Ankara’ya karşı bir isyan başlatmışlardır.

4. Şeyh Mahmut Berzenci Hareketi: Güney Kürdistan’da (bugünkü Irak) İngiliz destekli ayrılıkçı bir Kürt devleti kurma girişiminde bulunan Şeyh Mahmut Berzenci, dolaylı olarak Ankara’ya karşı bir tehdit oluşturmuştur.

5. Berdikan ve Zilan Aşiretleri: Doğu Anadolu’daki bazı aşiretler, merkezi otoriteye karşı bağımsızlık talepleriyle başkaldırmıştır.