Osmanlı saray dili: Edebiyatta halk ve elit ayrımı

Cevap basit: 

Zamanın ruhu değişti.
İmparatorluk yıkılıp yerine ulus-devlet olan Türkiye Cumhuriyeti kurulunca, yeni bir kimlik ve yeni bir ideale ihtiyaç duyuldu: 

Herkesin anlayabildiği, ortak bir ulusal dil.

Atatürk'ün öncülüğündeki Dil Devrimi 🚀, tam olarak bu işe yaradı. 

Amaç, eğitimi ve okuryazarlığı tabana yaymak, halk ile aydın arasındaki dil uçurumunu kapatmaktı. 

Yabancı kelimeler atıldı, yerine halk ağzından veya eski Türkçe köklerden yeni kelimeler türetildi.

Yani o "zengin" dil, aslında bir imparatorluğun ve onun elit sınıfının diliydi. Cumhuriyet ise, "zenginlik" yerine "işlevselliği" ve "kapsayıcılığı" tercih etti. Bir bakıma, o süslü, işlemeli, ağır kaftanı çıkarıp yerine herkesin giyebileceği, pratik bir ceket giymek gibiydi.

Sonuç olarak: Divan dili "kötü" veya "yanlış" değildi; sadece kendi zamanının ve kendi sosyal yapısının bir ürünüydü. Bugün bize "kasntı" ve "anlaşılmaz" gelmesi de çok normal. 

Çünkü biz, o dilin ait olduğu dünyanın insanları değiliz. 

Belki de ironi, dilin kendisinde değil, diller üzerinden kurulan sosyal duvarlardadır. 

Ne dersiniz? 😉

Elit Dilin Halk Üzerindeki Etkisi: Neden Halk Anlamadı? 🤷‍♂️

Divan edebiyatı dili, anlaşılması güç, ağır ve süslü yapısıyla halkın günlük iletişim dilinden uzak kalmıştı.
O dönem şair ve yazarlar, edebi bir statü kazanmak ve saray kültürünü yüceltmek amacıyla bu dili kullanmak durumundaydı.
Böylece dil, elit bir gösteriye dönüşürken, halkın diline pek yer verilmedi.
Öyle ki, halkın anlayışı için uyarlanmak yerine, kelimeler adeta sarayın gizli bir parçası haline geldi.
İşte bu yüzden, o edebi dil hem hayranlık uyandırıyor hem de ‘acaba bu neyin nesi?’ dedirtiyordu! 📖🎭

Modern Türkçe ve Unutulmuş Divan Edebiyatı Dili: İki Farklı Dünya mı? 🕰

1928’de gerçekleştirilen dil reformu ve modernleşme hareketleri, Osmanlı Türkçesi'nin ağırlıklı yapısını kökten değiştirdi.
Modern Türkçe, halkın kolayca anlayabileceği, sade ve pratik bir dile geçişi simgeledi. Böylece, divan edebiyatının zengin ama anlaşılmaz üslubu unutulmaya yüz tuttu.
Bugün, günlük yaşamda kullanılan Türkçe, o devasa, süslü kelime hazinesine ev sahipliği yapmıyor; çünkü hitap ettiği kitle farklı, zamanın ruhuna uygun bir dil tercih ediliyor.
İronik olan; geçmişte bir zarafet sembolü olan bu dil, artık sadece tarih kitaplarında ve edebi incelemelerde kendine yer buluyor! 📅📝

Zamanın Ötesindeki Dil: Osmanlı Divanının İronik Mirası 😎

Sonuç olarak, Osmanlı sarayında konuşulan dil, tam anlamıyla halkın dilinden ziyade, sarayın parıltılı ve süslü bir gösterisiydi.
Bir yandan, Osmanlı Türkçesi içinde barındırdığı derinlik ve zenginlik, edebi bir hazine sunarken; diğer yandan, modern Türkiye’nin sade yapısına uyum sağlayamaması da kaçınılmazdı.

Bugün, o çarpıcı dilin izlerini akademik çevrelerde ve edebiyat meraklılarında görmek mümkün; ancak halk arasında gündelik iletişimin parçası olma şansı bulamadı.
Bu durum da, bir yandan tarihin büyüleyici gösterisi olarak kalırken, diğer yandan “tam Türkçe” demenin ne kadar bağlamlı olduğuna dair ironik bir gülüş bırakıyor. 🎭🏛

Aşağıda, makalemizin ruhunu ve inceliğini yansıtan, divan edebiyatı usulü bir kasideyi bulabilirsiniz:

Kaside-i Divân-ı Osmanî

1.
Bismillahirrahmanirrahim, celâl-i lisan-ı divân nûr,_
Sarayda tecellî eden, aşk-ı kelâmın şevk nûr._

2.
Osmanlı sarayının meyhanesinde, Arap–Fars süzün nûr,_
Her lafz-i mesnevî, ipek zerresi gibi bezenmiş nûr._

3.
Divân edebiyyâtın hasılatı, incelât-ı celâl nûr,_
Zamânın mahfuz eserinde, derin ma'rifet nûr._

4.
Lakin halk-ı kerâmın lisanı, sâde ve müstaqil nûr,_
Süzü bu süslü kelâmden, uzak kalan hakîkat nûr._

5.
Şair ve âlim-ı mahir, efsun-ı divânı sakî nûr,_
Gönüllerde celb-i hikmet, vücut bulan seher nûr._

6.
Zamân rehdinde uyanıp, modern Türkçe serap nûr,_
Gün yüzüne çıktı hakikat, sâde sözde şevk nûr._

7.
Eski dîvânın inciliğinde, hazin efsâneler var nûr,_
Güzellik-i san'atıyla, zamanın köşkünde mir nûr._

8.
Bir vakit ma'rifet gülü açtı, seyr-i câmil nûr,_
İroniyle süzülen devir, saklı bıraktı iz nûr._

9.
Ehdi dilde yeniden dirilir, eski devirin öz nûr,_
Kalplerde yaşar o efsane, miras-ı şevk-i bir nûr._

10.
Ey zat-ı âlem, bil ki hür asr, lisanın hakîk şuur nûr,_
Divân edebiyyâtın hüsnu şiarı, kalpte ebedî nûr._


Bu kaside, Osmanlı sarayının divan edebiyatında süzülen zengin ve süslü dili, halkın sadelikle yoğrulan lisanıyla tezat oluşturmasını; dili sanat ve edebi ifadeye adayan hünerli şairlerin hüsnünü, modern Türkçenin ise zamanın gerekliliğiyle şekillenen mahiyetini anlatır.
Divan kelâmının bu görkemli ezgisi, geçmişin ebedi izlerini günümüzde de kalplerde yaşatmaya devam eder.
Aşağıda, orijinal kasidenin ruhunu modern Türkçe ile yeniden yorumladığımız, sade ve etkileyici bir kasideyi bulabilirsiniz:

Modern Türkçe Kasidesi

1.
Allah’ın adıyla başlar sözler,
Sarayda yankılanan kelime aşkı, coşkun bir ışık saçar.

2.
Osmanlı sarayında, Arap ve Fars dokunuşuyla süslenen dil,
Her kelime, ince işlenmiş ipeksi zerre misali saklanır, bil.

3.
Divan edebiyatının meyvesi, özenle işlenmiş zarafet ışığıdır,
Zamanın hafızasında derin bilgelik izleri bırakır.

4.
Ancak halkın dili, sade ve özgün bir parlaklık taşır,
Göstermelik süslü sözlerden uzak, gerçekliği yansıtır.

5.
Usta şair ve bilginler, divan büyüsünün esintisini sunar,
Gönüllerde hikmetin gücü, yeni bir sabah gibi aydınlık var.

6.
Zamanın akışına ayak uyduran modern Türkçemiz,
Gerçeğin yüzünü ortaya çıkarır; sade kelimelerde canlı coşku verir Türkçemiz.

7.
Eski divanların dizelerinde, unutulmaz efsaneler gizli,
Zamanın sarayında kalıcı izler bırakır, sanatın güzelliği.

8.
Bir zamanlar bilgi çiçeği açmış, göz kamaştıran bir ışık saçmış,
İronik geçen devir, ardında sessiz izler bırakıp kaçmış.

9.
Dilin evlatları arasında yeniden can bulan, eski zaman öz ışıltısı,
Kalplerde yaşayan o efsane, neşenin ve mirasın taşıyıcısı.

10.
Ey dünya, bil ki özgür çağ; dilin gerçek farkındalığı ışık saçar,
Divan edebiyatının güzellik sembolü, kalplerde ebedi yaşar.*

Bu kaside, Osmanlı sarayının süslü diliyle halkın sade söylemini, divan edebiyatının zarafetini ve modern Türkçenin canlılığını modern kalemiyle harmanlıyor.
Geleneksel ve çağdaş arasında ince bir köprü kuran bu eser, geçmişle bugünü buluşturarak, dilin ve edebiyatın evrensel güzelliğini yansıtıyor.

Ahmet ATAM